خواندن اجمالی

خواندن اجمالی
 
روشی برای کشف نکات و مطالب مهم یک کتاب در زمان کوتاه
فصل تابستان، فرصت بسیاری برای شما، به منظور خواندن کتاب های مورد علاقه تان می باشد؛ زیرا شاید در ایام تحصیل، مجال چندانی جهت مطالعه ی کتاب های متفرقه و مورد علاقه تان نداشته باشید؛ اما اکنون که فرصت مناسب و کافی برایتان پیش آمده، چگونه کتاب مورد نظر خود را برای مطالعه انتخاب می‌کنید؟ آیا هر کتابی که به دستتان رسید، بی درنگ از ابتدا تا انتها، آن را می‌خوانید یا این که مانند عده‌ای از دانشجویان که برای خود و وقت خود، ارزش قایلند، سعی می‌کنید ، در یک زمان کوتاه، یک آشنایی کلی با مطالب به دست آورید و آن گاه اگر مایل باشید، شروع به خواندن کنید؟ اگر جزء دسته ی اول هستید و نمی دانید چگونه می توان در زمانی کوتاه، یک آگاهی کلی از مطالب و سازمان کتاب کسب کرد، روشی را که تحت عنوان «خواندن اجمالی» در ذیل آمده است ، با دقت بخوانید:
فواید خواندن اجمالی
الف) کارآمدی بیشتر، از راه تخمین زدن اهمیت مطالب و طرح ریزی یک روش مناسب مطالعه.
ب) بودجه بندی واقعی تر از زمان، از طریق کشف حجم و دشواری مطالب.
ج) افزایش میزان درک مطلب و نگه‌داری آنها در حافظه، از راه کسب یک نظر اجمالی از تمام مطالب، پیش از خواندن جزییات.
د) افزایش میزان دقت و تمرکز حواس، از طریق برانگیختن میزان علاقه.
روش خواندن اجمالی
روش خواندن اجمالی،مبتنی بر یک نمونه‌گیری سریع از نکات اساسی و صرف نظر کردن از جزییات است.در این روش، در جست و جوی نکات کلیدی درباره ی مواد، ساختمان مطالب، نظر و سبک مؤلف باشید. هم چنین برای افزایش میزان علاقه ی خود نسبت به مطالب، به طرح سوؤالاتی در مورد مطالب خواندنی بپردازید.
برای خواندن یک کتاب غیرداستانی با روش اجمالی، نمونه‌گیری‌های زیر را انجام دهید :
عنوان؛ عنوان کتاب با عنوان کتاب های دیگر در این زمینه و با عنوان سایر کتاب های همین مؤلف، چه فرقی دارد؟
مؤلف؛مؤلف کیست؟ تجربیات و سابقه ی کار او چیست؟ آیا وی صلاحیت دارد تا درباره ی عنوانی که انتخاب کرده است، قلم بزند؟
تاریخ انتشار؛کتاب در چه تاریخی منتشر شده است؟ کهنه است یا تازه؟
مقدمه، پیش گفتار و معرفی؛ چرا مؤلف این کتاب را نوشته است؟ کتاب را برای چه کسانی نوشته است؟ آیا او در نوشتن کتاب، تعصب خاصی را دنبال کرده است؟
فهرست مطالب؛ سازمان مطالب کتاب چگونه است؟ آیا بعضی فصل‌های کتاب، از فصل های دیگر ، مهم‌تر است؟ آیا مطالب و فصل‌های کتاب، به دو سه بخش مهم تر، تقسیم‌بندی شده اند؟ اگر نه، آیا شما می‌توانید این مطالب را به دو سه بخش عمده تقسیم کنید؟
ساختمان فصل ها؛آیا در داخل هر فصل، عنوان‌های جداگانه‌ای وجود دارند؟ در پایان هر فصل، خلاصه ی فصل و یا سوؤالات مربوط به فصل، یافت می‌شوند؟
صفحات وتصاویرانتخابی؛مؤلف چه سبکی را در کلمه به کار برده است؟ برای این منظور، از هر پنجاه تا صد صفحه ، یک یا دو صفحه را به طور تصادفی انتخاب کنید و آنها را از نظر بگذرانید. جمله ی اول چند پاراگراف را بخوانید و به تصاویر، نظری بیندازید.
خلاصه‌ها و نتیجه‌گیری‌ها؛ آیا کتاب، یک فصل نتیجه گیری دارد؟ آیا فصل ها، دارای خلاصه یا نتیجه‌گیری هستند؟ اگر کتاب یک فصل نتیجه گیری دارد، ابتدا آن را بخوانید به احتمال زیاد، این فصل، محتوای کتاب را با دقت بیشتری معرفی می‌کند.
پیوست‌ها، فهرست اصطلاحات، مأخذ و مراجع؛ کتاب، شامل کدام یک از اینهاست؟ کدام یک از اینها، به آشنایی بیشتر شما نسبت به کتاب کمک می کند؟
برای خواندن یک فصل با روش اجمالی، نمونه‌گیری‌های زیر را انجام دهید :
عنوان؛عنوان فصل، چه رابطه‌ای با فصل های قبلی و بعدی دارد؟
خلاصه ی فصل و پاراگراف‌های مقدمه؛آیا اینها، مفاهیم اساسی را دربر می‌گیرند؟
خلاصه فصل؛معمولاً محتوای فصل را با دقت بیشتری معرفی می‌کند؛ ابتدا آن را بخوانید.
عنوان‌های کوچک، جملات موضوعی ، حروف کج و حروف زشت؛می‌توان از اینها، مطالب کلی و اساسی فصل را بیرون کشید.
شکل‌ها، نقشه ها، جدول ها ؛آیا اینها، به روشن ساختن مطالب اصلی، نکات مهم و جزییات، کمک می‌کنند؟
توجهات لازم ، هنگام خواندن یک کتاب داستانی با روش اجمالی
1. در خواندن یک نوشته ی ادبی یا یک اثر هنری به طور اجمالی، دو محدودیت زیر وجود دارد.
الف) چون خواندن پایان نوشته‌های ادبی و آثار هنری، اغلب درک خواننده را از مطالب کم و کند و لطف آن را از بین می برد، لازم است در این گونه آثار، تنها به نمونه‌گیری از قسمت های اول اثر بپردازید .
ب) با خواندن اجمالی یک اثر هنری یایک نوشته ی ادبی، نمی ‌توان به مفهوم اصلی آن دست یافت.
2. برای کسب اطلاع در مورد اثر، در صورت موجود بودن، اطلاعات پشت جلد کتاب را بخوانید.
3. می توانید با بررسی سریع چند صفحه یا چند فصل اول کتاب، خود را با مطالب کتاب آشنا سازید و نسبت به آن، بیشتر علاقه‌مند شوید. هم چنین سعی کنید تا نویسنده ی کتاب را بیشتر بشناسید و درباره ی عصری که نویسنده این اثر را نوشته، اطلاعاتی به دست آورید.
4. پس از مطالعه ی فصل اول، صفحه ی اول را دوباره بخوانید. جملات و پاراگراف‌های نخستین، درباره ی جهت گیری، منظور و مفهوم نویسنده، چه اطلاعاتی به دست می‌دهند؟ فصل اول کتاب، معمولاً در برگیرنده ی مضمون‌های اصلی کتاب است.
5. بعد از این که از خواندن اثر فارغ شدید، می‌توانید فصل نخست را بار دیگر بخوانید تا یک نظر در مورد اثر کسب کنید. به این کار، بررسی مجدد می گویند.
فنون تشکیل دهنده ی روش خواندن اجمالی
1. سازمان بندی ابتدایی
پیش از مطالعه ی کتاب به طور کامل، به کشف قسمت های اصلی کتاب که بر اساس آن، مطالب کتاب سازمان یافته‌اند و هم چنین به کشف اندیشه‌های مهم کتاب بپردازید. این کار، مستلزم اندیشیدن یا بر روی کاغذ آوردن یک جمله ی کامل درباره ی عنوان و مقدمه و خلاصه ی هر فصل کتاب است؛ به صورتی که این جمله، مبیّن مغهوم اصلی آن فصل باشد.
2. تعیین هدف مطالعه
معین کنید که هدف شما از مطالعه ی کتاب چیست و با چه دقتی می‌خواهید آن را بخوانید. آیا برای کسب یک برداشت کلی، کتاب را می‌خوانید یا به دنبال جزییات هم هستید؟ برای امتحان مطالعه می‌کنید یا برای رفع نیازهای شغلی یا برای سرگرمی؟
با مشخص کردن هدف مطالعه ی خود، بهتر می توانید روش مناسب مطالعه را برای رسیدن به آن هدف انتخاب کنید. اگر برای کسب اطلاعات کامل و جامع، کتاب را می‌خوانید، سرعت شما باید کمتر از موقعی باشد که به دنبال کسب یک دید کلی از کتاب هستید یابرای سرگرمی آن را مطالعه می کنید. اگر منظورتان یک آشنایی سطحی با کتاب است، استفاده از روش خواندن اجمالی، مناسب‌ترین روش ست.
3. برآورد دشواری مطلب و زمان مطالعه
مقدار زمانی را که برای مطالعه ی کتاب در اختیار دارید و میزان دشواری کتاب را تخمین بزنید. اگر در نظر دارید که از خواندن اجمالی پا فراتر نهید،در بودجه بندی زمان خود دقت کنید. یک تخمین واقع بینانه از زمانی که در اختیار دارید. با توجه به هدف شما از مطالعه ی کتاب و میزان دشواری مطالب، شما را در طرح یک برنامه ی مناسب و کنترل صحیح روش مطالعه، کمک می‌کند.
4. طرح سوؤال
حال که درباره ی کتاب یا یک فصل، اطلاعاتی به دست آوردید، معین کنید که چه اطلاعاتی کم دارید. آیا باید به مطالعه ادامه دهید؟ اگر جواب این سوؤال مثبت است، انتظار دارید از یک خواندن عمیق، چه چیزی عایدتان شود؟ چگونه مؤلف از مقدمه، به نتیجه رسیده است؟ مراحل اساسی کتاب، چه هستند؟ آیا این مراحل، به طور منطقی به هم مربوط می‌باشند و هدف مؤلف چیست؟ آیا مطالب کتاب، با آن چه که شما قبلاً درباره ی موضوع می‌دانستید، موافقت یا مغایرت دارد؟
سوؤالات شما درباره ی کتاب، منی‌توانند کلی یا کاملاً مشخص باشند. طرح این گونه سوؤالات، از طریق ایجاد کنجکاوی، تمرکز حواس و دقت شما را افزایش می‌دهد. رضایت حاصل از پاسخ گویی به سوؤالات، مدت نگه داری مطالب را در حافظه، طولانی می کند. طرح سوؤال، به هنگام مطالعه ی یک کتاب، خواننده ی منفعل را به یک خواننده فعال مبدل می سازد. از طریق طرح سوؤالات، یک گفت و شنود بین شما و مؤلف کتاب، برقرار می شود که کسب لذت شما را از مطالعه ی کتاب افزایش می دهد. سوؤالات ، اغلب به هنگام مطالعه یا پس از پایان مطالعه، به ذهن می‌رسند؛ ولی شما سعی کنید سوؤالات خود را پیش از مطالعه و به هنگام خواندن اجمالی کتاب ، شروع کنید.

منبع:

1. دکتر علی اکبر سیف، روش های یادگیری و مطالعه. نشر دوران.
2. ماهانامه ی فرهنگی اجتماعی دانشجویی پُرسمان،تیرماه 1385،شماره ی 46،صص 28 و 27.
 

افزایش کارآیی مطالعه

افزایش کارآیی مطالعه
 
20 نکته برای تمرکز حواس در هنگام مطالعه

تمرکز، در لغت به معنی تراکم، فشردگی مجموعه و چکیده و در اصطلاح، یعنی حفظ و نگه داری ، توجه و تمرکز حواس روی موضوعی معین بدون تمرکز، حواس یادگیری، مثمر ثمر نخواهد بود. همه ی افراد توانایی تمرکز دارند؛ چون تمرکز، امری نسبی است و کسی نمی‌تواند ادعا کند که کاملاً حواس پرت است و یا همیشه تمرکز حواس دارد. شاید شما تا به حال خیلی به حواس پرتی فکر کرده باشید و بارها از خود پرسیده باشید که چرا گاهی به هنگام مطالعه، حواس آدم پرت می‌شود؟ ما نمی‌دانیم که شما برای این سؤوال خود چه جوابی پیدا کرده‌اید؛ اما پاسخ صحیح این پرسش را به شما می‌گوییم :
« حواس پرتی ، چیزی نیست جز تمایل ذاتی ذهن به درگیری وفعالیت».
ذهن شما، همواره می‌خواهد درگیر و مشغول باشد؛ بنابراین، اگر از آن چه اکنون انجام می دهید ، در شما درگیری و مشغولیت ذهنی ایجاد کند، فکر شما دیگر احساس نمی‌کند که جای دیگر برود و در آن جا درگیر شود؛ اما اگر در انجام این کار ، درگیری ذهنی ایجاد نشود ، ذهن شما شتابان به جایی می‌رود تا خود را در آنجا مشغول کند و این، همان حواس پرتی است.
ایجاد تمرکز ، اکتسابی است
بیشتر افراد گمان می‌کنند که تمرکز ، یک امر ذاتی و تغییر آن ناممکن است ؛ در حالی که تمرکز، یک امر اکتسابی است و باید هر روز پرورش و جهت داده شود و هرکس ، با هوش عادی خود، می‌تواند به آن دست یابد؛ پس گفتن این جمله که« من ذاتاً آدم حواس پرتی هستم» ،کاملاً غلط است و همین ذهنیت نادرست، باعث می‌شود تا انسان نتواند از تمرکزی عالی برخوردار شود.
منشأ حواس پرتی
حواس پرتی یا منشأ ذهنی و درونی دارد و یا منشأ بیرونی و محیطی.
حواس پرتی درونی و ذهنی، عبارت است از اشکالات فکری انسان و اندیشه‌هایی که موانعی بر سر راه توجه دقیق و مطالعه و تمرکز حواس ایجاد می‌کنند. این موانع، شامل مواردی از قبیل درد، رنج، غم و غصه، نگرانی؛ گرسنگی و تشنگی، سردی و گرمی ، ترس ، خشم، شادی، سر دردو... می‌باشد.
حواس پرتی بیرونی و محیطی، به محیط پیرامون فرد و یا تحریکات غیر عادی که توسط حواس مختلف انسان ایجاد می‌شود ارتباط پیدا می‌کند؛ مانند نور شدید و ضعیف، صداهای ناهنجار، روشن بودن رسانه‌ای صوتی و تصویری و نظایر اینها.
بیشتر حواس پرتی ها علل درونی دارند و به طبیعت فرد، ویژگی ها، حالات روحی و روانی و عادات فردی بستگی دارند. بی شک، حواس پرتی بیرونی، آسان تر از عوامل حواس پرتی درونی برطرف می‌شود. از این رو، می توان بدون توجه به عوامل محیطی، مانند سر و صدای زیاد، شلوغ بودن محیط و حتی داخل سرویس و هنگام مسافرت تمرکز حواس خود را حفظ کرد؛ اما نمی‌توان در حال گرسنگی و یا تشنگی شدید، نگرانی و ناراحتی فکر و اندیشه، با تمرکز مطالعه کرد و یا کار دیگری را با تمرکز انجام داد.
روش های تقویت تمرکز حواس
تمرکز حواس در هنگام مطالعه، کلید اصلی و اساسی درک و فهم مطالب است و کلید اساسی تمرکز حواس ، استفاده از روش هایی است که باعث تقویت و پرورش مهارت های لازم برای این کار است. بنابراین، بدون تمرکز حواس، ممکن است درک و فهم مطلبی که فقط یک ساعت وقت لازم داشته باشد، ساعت ها وقت بگیرد؛ اما به خوبی فهمیده نشود و اثر مثبتی نداشته باشد. از این رو، کاربرد روش ها و فنونی که به خواننده کمک می‌کند تا به هنگام مطالعه، فعال باشد، تمرکز حواس را تقویت و مهارت فرد را در ایجاد تمرکز هنگام مطالعه، افزایش می‌دهد. این روش ها عبارتند از:
1. طرح سؤوال
طرح سؤوال پیش از مطالعه ی دقیق ، فرد را وادار می‌کند تا به طور فعالانه و با تمرکز ، دقت کافی ، انگیزه و علاقه، به مطالعه بپردازد. طرح سؤوال هنگام مطالعه، یکی از روشهایی است که خواننده را فعال و به طور عمیق او را درگیر مطالعه می‌کند و سبب برانگیختن جدیت و تلاش وی به هنگام مطالعه می‌شود. فرد برای یافتن پاسخ سؤوالات خود، بایستی تمرکز حواس خود را حفظ کند؛ زیرا در هنگام مطالعه، نمی‌توان بدون تمرکز، پاسخ سؤوالات را پیدا کرد. بعد از خواندن مطلب وبا طرح سؤوال ، توان میزان فراگیری خود را ارزش یابی کرده ، به نقاط قوت و ضعف خود پی می‌برید. طرح سوال ، سبب ایجاد نظر انتقادی نسبت به مطالب در فرد می‌شود و موجب می‌شود تا خواننده درمطالعات بعدی، برای از بین بردن نقاط ضعف خود، با دقت و تمرکز بیشتری مطالعه کند.
2. تند خوانی
تندخوانی، باعث توجه و تمرکز بیشتر و فهمیدن مطالب و در نتیجه، باعث یادگیری بهتر می‌شود. فکر و ذهن قادر است هزاران کلمه در دقیقه از خود عبور دهد؛ ولی اگر سرعت مطالعه ما پایین باشد ، ذهن ، وقت اضافی می‌آورد و ناچار به این شاخه و آن شاخه می پرد و در نتیجه، حواس پرتی ایجاد می‌شود. مطالعه سریع یا تندخوانی ، فرصت جولان به ذهن نمی‌دهد و سبب برقراری تمرکز حواس هنگام مطالعه می‌شود.
3. خواندن اجمالی
روش خواندن اجمالی، مبتنی بر یک نمونه‌گیری سریع از نکات اساسی و صرف نظر کردن از جزییات . در این روش ، خواننده ، مطالب را سازمان بندی می‌کند و آن گاه هدف از مطالعه خود را مشخص کرده و مقدار زمان مطالعه و میزان دشواری کتاب را تخمین می‌زند و سپس از طریق سؤوال کردن، کنجکاوی، علاقه ، دقت و تمرکزحواس خود را افزایش می‌دهد .
4. جدیت در مطالعه
به محض نشستن پشت میز مطالعه، خواندن را با جدیت شروع کنید؛ زیرا اگر سریع مشغول به کار مطالعه شوید، تمرکز حواس زود به دست می‌آید. این ضرب المثل چینی را به یاد داشته باشید که « فتح ستارگانی که هزاران فرسنگ از ما دور هستند، با برداشتن قدم اول، امکان پذیر است». شک و تردید، موجب حواس پرتی یا ایجاد تخیلات واهی می‌شود. اجازه ندهید چیزی جز مطالعه ذهن شما را مشغول کند. تصمیم بگیرید و مقدار زمانی را برای مطالعه مشخص کنید و خود را به مدت زمانی خاص محدود کنید. در این زمان، از مطالعه دست نکشید و به مطالعه ادامه دهید؛ اما زمان مطالعه را طولانی نکنید. بیهوده وسواس به خرج ندهید و بهانه تراشی نکنید. به خود تلقین کنید که فرد با اراده ای هستید و می‌توانید هر درسی را به خوبی یاد بگیرید. جدی باشید و با علاقه و انگیزه مطالعه کنید تا هنگام مطالعه، دچار حواس پرتی نشوید.
5. استفاده از راهنما به هنگام مطالعه
یکی از شیوه های برقراری تمرکز حواس، استفاده از یک راهنما، چون انگشت سبابه ، مدادو ... به هنگام مطالعه است. زیرا استفاده از یک راهنما هنگام مطالعه، باعث تمرکز حواس بهتر ، عادت به روان خواندن، جلوگیری از برگشت برای دوباره خواندن و اتلاف وقت و جلوگیری از خستگی چشم و ذهن می‌شود.
6. خط کشیدن زیر مطالب مهم
استفاده از این روش، یکی از شایع‌ترین روش هایی است که اغلب دانشجویان از آن استفاده می‌کنند. هنگام مطالعه، با استفاده از یک مداد، مطالب مهم و اساسی را علامت گذاری کنید؛ زیرا برای مشخص نمودن مطالب مهم و اساسی،خط کشیدن زیر آنها لازم است.
7. داشتن علاقه به مطالعه
علاقه به مطالعه، یکی از شرایط اصلی و اساسی ایجاد تمرکز حواس ، هنگام مطالعه است. وقتی خواننده به موضوعی علاقه مند می‌شود، خود به خود بر آن تمرکز می‌کند؛ بیشتر دقت می‌کند و به راحتی مطالب را به حافظه می‌سپارد و بعد هم خیلی راحت آن را به خاطر می‌آورد. سعی کنید با ایجاد انگیزه‌های نیرومند و در نظر گرفتن هدف‌هایی که برایتان مهم و جالب توجه است، نسبت به مطالعه، شوق و علاقه پیدا کنید. موقعیت هایی را که نمی‌توانید در آنها تمرکز حواس داشته باشید، تجزیه و تحلیل کنید؛ احساسات خود را مورد بررسی قرار دهید و بدانید که چه عواملی افکار شما را دگرگون می‌کند . افکار منفی و بیمارگونه را از خود دور کنید و هر موقعیت را تا حدی که می‌توانید، به طور منطقی ، تعبیر و تفسیر کنید.
8. تعیین زمان و مکان مطالعه
یکی از راه های برقراری تمرکز حواس، این است که مطالعه در ساعتی از روز انجام گیرد که برای فرد مناسب تر است؛ اما تخمین مناسب ترین زمان برای مطالعه کاری دشوار است و به عادات فرد بستگی دارد. برخی افراد عادت دارند تا نیمه های شب بیدار بمانند و با استفاده از سکوت و آرامش شبانه ، با خیال راحت و آسوده مطالعه کنند. اما برخی دیگر عادت دارند شب زود بخوابند و صبح زود از خواب بیدار شوند و به مطالعه بپردازند. با این توصیف تعیین زمان و مقدار مطالعه، باعث آگاهی از تمام زمینه مطالعه، برقراری تمرکز، عدم سردرگمی، جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی و فهم بهتر مطالب می‌شود.
9. یاد بگیر که بگویی نه
زمانی که تصمیم گرفتید مطالعه کنید، اما دوستان یا هم اتاقی های شما درخواست می‌کنند که دور هم جمع شوید، هنر گفتن نه را در خود تقویت کنید . اگر این اراده در شما ضعیف است، می‌توانید روی در اتاق مطالعه ی خود بنویسید: لطفاً « مزاحم نشوید». اگر موفق نشدید می‌توانید کارهای دیگری انجام دهید که نشان دهد که شما دوست ندارید که کسی باعث از هم گسیختن افکار شما شود.
10. ترک افکار منفی و داشتن افکار مثبت
مطالعه ی عمیق‌ و یاد گیری ثمر بخش، وقتی حاصل می شود که فرد، تصور مثبتی از خود داشته باشد و به خود اعتماد کند؛ زیرا اعتماد به خود، مهارت و نیرو را افزایش داده، مغز را سالم تر می‌کند . وقتی می‌خواهید کاری انجام دهید، از گفتن کلماتی مانند نمی‌خواهم، نمی دانم و نمی توانم، بپرهیزید و جمله ی « این کار محال است» را از دفتر زندگی خود خط بزنید. ترس ، بدگمانی و بی اراده‌گی را از خود دور کنید و هرگز به خود اجازه ندهید تا هیجانات افکار منفی، شما را در خود غرق سازد. و تمرکز حواس شما را مختل کند. اعتماد به نفس داشته باشید و پیوسته با خود تکرار کنید که قادر به انجام هر کاری هستید و بدین طریق ، تفکر مثبت را در خود پرورش دهید.
قوی بودن اعتماد به نفس ، احساس شعف و شادی را در شما به وجود می‌آورد و در حالت شادمانی ، از تمرکز حواس خوبی برخوردار می‌شوید؛ بهتر فکر می‌کنید؛ بهتر مطالعه می‌کنید و نتیجه، کارتان بهتر می‌شود. « مارگات کوربت» می‌نویسد:« انسان در بحر اندیشه های خوشایند، حافظه‌ای بهتر پیدا می‌کند و ذهن در حالت آرامی قرار می‌گیرد و میل به یادگیری را در خود به وجود می‌آورد». از این رو ، خودپنداری مثبت ، مهم ترین کمک برای تمرکز و یادگیری است. اگر بتوانیم تصورات غلط و منفی را از خود دور و تصورات مثبت را جایگزین کنیم ، می‌توانیم علاقه به مطالعه و یادگیری را در خود ایجاد کنیم.
11. عدم هماهنگی اراده و تخیل خواننده، مانع تمرکز است
اگر تخیل خواننده با اراده اش هم سو نباشد، خواننده نمی‌تواند تمرکز حواس کافی و لازم داشته باشد. در روان شناسی ، ثابت شده است که در این تضاد، قدرت تخیل، قوی تر از قدرت اراده است . وقتی دانشجویی کتابی را باز می‌کند و به مطالعه ی آن اقدام می‌کند،پس از مدت کوتاهی، افکاری به ذهنش خطور می‌کند؛ مثلاً با دوستانش فوتبال بازی کند یا با هم به سینما بروند یا فلان فیلم را تماشا کند . این تخیلات ، باعث می‌شود تا خواننده ، تمرکز خویش را از دست بدهد و سرانجام ازخواندن کتاب منصرف شود. برای غلبه بر این مشکل، خواننده وقتی مایل به مطالعه درباره ی موضوعی خاص باشد، بهتر است خود را در حال و هوای مخصوص آن موضوع قرار دهد؛ مثلاً اگر کتاب شعری می‌خواند، خود را در حال و هوای شاعردر هنگام سرودن یا خواندن شعر قرار دهد و اگر کتاب پزشکی می‌خواند، خود را در حال و هوای پزشک در هنگام معالجه ی بیمار قرار دهد تا از این طریق، خیال و اراده را با هم هماهنگ کند. تا زمانی که آهنگ تخیل و اراده هماهنگ باشند تمرکز حواس حفظ می‌شود.
12. کاستن حواس پرتی های ناشی از شرایط بدنی
خواب نامنظم و فعالیت ها و عادات غذایی نادرست، می توانند از علایم و مشکلات مربوط به تمرکز باشند؛ به عنوان مثال، سنگینی معده و سیری بیش از حد، یکی از زمینه های عدم تمرکز به هنگام مطالعه است. شما باید از خوردن غذاهای پر حجم خودداری کنید؛ زیرا با سرازیر شدن خون به سمت دستگاه گوارش، از بنیه ی حسی و ذهنی شما کاسته می‌شود. هم چنین باید بدانید که صبحانه کافی و مقوی ، نقش مهمی در ایجاد و برقراری تمرکز حواس در طی روز خواهد داشت. در اولین غذای روز، همراه با کربوهیدرات ،پروتیین، نیز میل کنید؛ مثل تخم مرغ ، ماهی، پنیر یا خشکبار. سعی کنید به این ضرب‌المثل عمل کنید: « صبحانه مانند پادشاهان، ناهار را مانند شاهزاده‌ها و شام را مانند فقرا صرف کنید».
13. یادداشت برداری هنگام مطالعه
یادداشت برداری ، نوعی تکرار درست است که هم سبب تمرکز حواس و هم موجب بیشتر به خاطر سپردن مطلب می‌شود. یادداشت برداری خوب، کاری جدی و فعال است که موجب اندیشیدن می‌شود. برای برقراری تمرکز حواس جهت نوشتن، هماهنگی چشم و مغز (به منزله ی نوعی یادگیری تجسمی چند بعدی) عاملی بی نظیر است که تمرکز حواس را تقویت کرده، فهم مطالب و سرعت یادگیری را افزایش می‌دهد.
14. برای تمرکز حواس، به دنبال سکوت مطلق نباشید
یکی از باورهای بسیار نادرست برخی از شما این است که برای تمرکز حواس، باید در سکوت مطلق باشید. واقعیت این است که هر چه محیطی ساکت تر باشد، برای تمرکز حواس بهتر است و ما محیطی را برای مطالعه انتخاب می کنیم که سر و صدای کمتری داشته باشد؛ اما به هیچ عنوان نباید در جست و جوی محیطی باشیم که سکوت مطلق بر آن حکمفرما باشد. بهترین مکان برای مطالعه ، جایی است که سر وصدا در آن از بقیه ی جاهای موجود کمتر باشد؛ مثلاً اکنون می‌خواهید مطالعه کنید و تنها مکانی که در اختیار دارید ، اتاقی است که در آن تلویزیون روشن است؛ مسلماً این محیط، ایده‌آل نیست؛ اما شما در دورترین نقطه ی اتاق از تلویزیون و پشت به آن بنشینید و مطالعه کنید. در این حالت، شما از بهترین شرایط ممکن برای مطالعه استفاده کرده‌اید. مطالعه در جای کاملاً ساکت ، غلط است؛ زیرا اگر شما این گونه به محیط بسیار ساکت عادت کنید، شرطی می‌شوید و فقط در چنین مکان هایی می‌توانید مطالعه کنید و آن وقت در محیط های دیگر، با کوچک ترین سر و صدایی ، تمرکز حواس شما به هم می‌ریزد و ایجاد تمرکز دوباره برایتان بسیار مشکل است.
15. نظم مکانی، تمرکز حواس را تقویت می‌کند
اخیراً ژاپنی ها تحقیقات جالبی را روی یک گروه هزار نفری انجام داده اند. در این تحقیق، کودکان ده ساله‌ای که از بهره ی هوشی، استعداد و توانایی ذهنی نسبتاً یکسانی برخوردار بوده‌اند، هر کدام در محیط متفاوتی از دیگران قرار گرفتند. محیط مطالعه ی نفر اول، بسیار در هم ریخته و شلوغ بود. اتاق نفر دوم ، آشفتگی نسبتاًکمتری داشت و اتاق نفر سوم نسبت به نفر دوم، کمی منظم تر و با وسایل کمتری بود وبه همین ترتیب تا نفر هزارم که اتاق بسیار منظم و مرتبی، با حداقل وسایل داشت؛ کتابهای یکسانی به همه دادند و به هریک ، فرصت مناسبی برای مطالعه در اتاق های مخصوص داده شد. بعد از پایان زمان تحقیق، نتیجه ی تحقیق این گونه بود: میزان مطالعه، بازدهی ، میزان به خاطرسپاری و تمرکز با میزان نظم و ترتیب اتاق ها ، نسبت مستقیم داشت؛ یعنی هر فردی که در اتاقی با اسباب و وسایل کمتر، مرتب تر و منظم تری قرار گرفته بود، بازدهی کمّی و کیفی بیشتری را در مطالعه ی خود نشان می‌داد. «شاکتی کوالن» در کتاب بازتاب های نور، می‌نویسد: « هر وضعیت درونی، انعکاسی بیرونی و محیطی دارد و هر وضعیت محیطی، بازتابی درونی»؛ یعنی وضعیت منظم پیرامون شما، به نظم فکری و درونی شما کمک می‌کند. بنابراین، قبل از مطالعه، دو سه دقیقه هم که شده، به مرتب کردن اتاق یا میز مطالعه ی خود بپردازید و این مسأله را جدی بگیرید.
16. بهره‌برداری از تکنیک « حالا این جا باش »
به احتمال زیاد، این فن ساده و فریبنده، بسیار مؤثر است؛ یعنی هر وقت متوجه می‌شوید که فکرتان از موضع منحرف شده، به خودتان بگویید حالا این جا باش و به آرامی توجه‌تان را به جایی که می‌خواهید، برگردانید؛ برای مثال، شما در کلاس درس هستید و توجه‌تان از سخنان استاد به تکالیفی که دارید یا به قرار ملاقاتتان معطوف می‌شود. در این هنگام، به خودتان چنین بگویید: « حالا این جا باش» و دوباره حواستان را متمرکز کنیدو تمرکزتان را به سخنان استاد برگردانید و تا جایی که ممکن است ، این حالت را حفظ کنید. اگر شما فردی طبیعی باشید، چه بسا این کار را صد بار در هفته انجام دهید؛ اما پس از مدتی، درخواهید یافت که هر روز نسبت به قبل، ، فاصله ی زمانی بین منحرف شدن افکارتان بیشتر می‌شود. بنابراین، صبور باشید و آن را حفظ کنید و ببینید که پیشرفت خواهید کرد.
17. تسلیم حواس پرتی های بیرونی نشوید
وقتی در اتاقی نشسته اید، اگر شخصی در را محکم و با سر و صدا بست، رویتان را به سمت او برنگردانید ؛ بلکه ذهنتان را به آن چیزی که مقابل شماست، متمرکز سازید. این کار را در موقعیت های متعدد، مانند موارد زیر تمرین کنید:
در کلاس های درس بگذارید افراد بیایندو بروند و سرفه کننده؛ بدون این که کوچک ترین نگاهی به آنها بکنید؛گویی آن جا نیستیدو بین خودتان و استاد، تونل برقرار کنید. وقتی با کسی در حال گفت و گو هستید، توجه‌تان را به اومعطوف کنید؛ به صورتش بنگرید و به گفته‌هایش توجه کنید و بقیه دنیا را از ذهنتان بیرون کنید.
18. یادداشت عوامل حواس پرتی
شما اگر حتی بهترین شیوه ی مطالعه را در پیش گرفته باشید . هیچ گاه عوامل حواس پرتی‌تان به صفر نمی‌رسد؛ زیرا ممکن است بعد از مدتی تمرین، حواس پرتی شما تا حد فوق العاده زیادی کم شده باشد؛ اما برخی از اوقات ، افکار دیگری غیر از موضوع مطالعه، به سراغ ذهن شما می‌آید و حواستان را پرت می‌کند. بهترین و مؤثرترین راه برای مقابله با این حواس پرتی باقی مانده، نوشتن آنها بر روی یک برگ کوچک کاغذ و اختصاص دادن زمانی برای فکر کردن درباره ی این مسایل است. اگرشما در اوج مطالعه، ناگهان به خاطر می‌آورید که امشب حتماً باید به دوست خود تلفن بزنید. از این لحظه به بعد، شما هر قدر هم که سعی کنید فکر خود را بر روی مطالعه متمرکز کنید، اندیشه ی تلفن کردن به دوستتان و این که « مبادا فراموش کنم»، ذهن شما را آشفته می‌کند و شما را آزار می دهد. در نتیجه، شما از همان لحظه ، تمرکز حواس خود را از دست می‌دهید؛ اما اگر به محض آن که این اندیشه به ذهن شما راه یافت، آن را بر روی کاغذی بنویسید، دیگر خیالتان راحت می‌شود و می‌توانید به مطالعه ی متمرکز خود ادامه دهید. یادتان باشد که حواس پرتی را نیز مانند نکات مهم کتاب که فرا می‌گیرید و ثبت می‌کنید، باید جایی تخلیه کنید. اگر ننویسید و بگویید باشد برای بعد، توانایی ذهنی خود را کم کرده‌اید. هر چیزی را که در حین مطالعه به خاطرتان می‌آید و عامل مزاحم تلقی می‌شود، گوشه‌ای یادداشت کنید و بار ذهنی مربوط به آن را تخلیه کنید.
19. کنترل صحبت با خود به هنگام مطالعه
خیلی ها نمی‌دانندکه ما به هنگام انجام تکالیف ، به شکل خاموش، با خودمان صحبت می‌کنیم. صحبت با خود، می‌تواند فعالیت ها و رفتارهایی را در ما برانگیزد و ما را مورد تشویق قرار دهد و به سر و سامان دادن آن چه بعد انجام می‌دهیم، کمک کند. ما از طریق صحبت با خود، بر جریان پیشرفت خود نظارت می‌کنیم؛ اما اگر همین گفت و گوی با خویش، بیش از اندازه ارزش‌یابانه یا انتقادی صورت گیرد، بر تمرکز، اثر منفی می‌گذارد. آیا تا به حال تجربه ی نگارش یک مقاله را داشته‌اید که در همان سطر اول آن گیر کرده، ناکام شده باشید؟ در این کار، مقصر اصلی، یک ویراستار درونی بسیار سخت‌گیر بوده است. مقایسه ی توانایی خود با توانایی دیگران و انتظارات غلط در مورد مدت و کیفیت تمرکزی که باید داشته باشید، می‌تواندمسؤول شکل گیری یک گفت و گوی منفی با خویش باشد. با کمی تمرین، شما می‌توانید هر قضیه ی مختل کننده درونی را اداره کنید.
20. انتخاب زمان مناسب
پس از استراحت، به ویژه صبحگاهان ، بهترین حالت تمرکز و ساعات خستگی و کسالت، نامناسب ترین اوقات برای تمرکزند؛ البته هنگام صبح ، لازم است قدری ورزش کنید تا بدن، آمادگی لازم را به دست آورد.
برای مطالعه ی بیشتر، به کتاب‌ها و سایت های زیر مراجعه کنید:
1. دکتر عبدالله خادمی، مطالعه ی روشمند.
2. مجتبی حورایی ، مطالعه ی موفق با تمرکز.
3. www.irib.ir/amozesh
4. www.mashal.org .
سید مهدی موسوی زاده/ماهنامه فرهنگی اجتماعی دانشجویی پرسمان،آبان ماه 1385 ،شماره ی 50 ، صص 36 – 34

ماهی را نگهدار یا چگونه حافظه‌مان را در هفت گام تقویت کنیم؟

ماهی را نگهدار یا چگونه حافظه‌مان را در هفت گام تقویت کنیم؟
 
شاید شما هم از آن دسته آدم‌ها باشید که این جور حکایت‌ها را با حس ناامیدی مطلق گوش می‌دهید و بلافاصله می‌روید سراغ مقایسه با حافظه ‌خودتان و این حس ویرانگر که تا حالا چقدر چیزها را فراموش کرده‌اید! اما باور کنید که حافظه بد وجود ندارد. شما فقط باید حافظه‌تان را تقویت کنید. همین، تنها آن دسته از افراد که دچار نقص مادرزادی یا بیماری شدید مغزی هستند، حافظه ضعیفی دارند و مطمئناً شما از این دسته نیستید، چون اگر این‌طور بود، این متن را برای خواندن انتخاب نمی‌کردید.
گام اول: از فرار ماهی‌ها ناراحت نشو، درس بگیر
تا به حال چند بار اتفاق افتاده است که یکی از دوستان از یک خاطره مشترک با شما صحبت کرده و شما در کمال تعجب گفته‌اید که «چیزی یادم نمی‌آید»؟ اما با این حال شما مطمئن هستید که میلیون‌ها چیز می‌دانید، اگر این‌طور فکر نمی‌کنید کافی است به دور و برتان نگاهی بیندازید. آیا صدها چیز اطرافتان برای شما دارای معنی مشخصی از نظر جنس، رنگ و کیفیت نیستند؟ شما حتی درباره چیزهایی می‌دانید که هرگز ندیده‌اید، مانند یک کشور خارجی و خیلی چیزهای دیگر. ممکن است چیزهایی را از یاد برده باشید اما آیا دیگر چیزی را به خاطر نمی‌آورید؟ پس تعجب نکنید اگر چیزی را فراموش می‌کنید؛ تعجب‌انگیزتر به‌خاطرآوری آن همه مطلب است. بله، درست متوجه شده‌اید، شما یک حافظه درخشان دارید و فقط چون از کارکرد آن رضایت کافی ندارید این متن را دنبال می‌کنید و این عدم رضایت اصلاً بد نیست. حالا اگر حرف ما را قبول ندارید و می‌خواهید حتماً قدرت حافظه خود را اندازه بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم خیلی به تست‌های موجود در نشریات عمومی توجه نکنید، زیرا معمولاً دارای ارزش علمی نیستند. تست‌های معتبر فقط در اختیار روان‌شناسان است و آن‌ها نیز روش تفسیر آن را بلدند. تست‌های حافظه باید ذهن را خیلی سریع ارزشیابی کنند و ضریب عامل هوش باید حداقل باشد. مثلاً یک کودک 10 ساله با بهره هوشی متوسط می‌تواند دوسوم از اعداد را که به صورت شش رقمی به او گفته می‌شود را تکرار کند، البته به شرطی که تعداد اعداد از سه بیشتر نباشد. یک بزرگسال متوسط می‌تواند دوسوم از سه دسته عدد هفت رقمی را تکرار کند و یک بزرگسال باهوش می‌تواند یک سری عدد هشت رقمی و بیشتر را عیناً و برعکس تکرار کند. حال شما می‌توانید با اطرافیانتان این تست را انجام دهید. البته این تست هنگامی جواب درست می‌دهد که شما شرایط تست را دقیقاً رعایت کرده باشید و با طرف مقابلتان هم هیچ خصومتی نداشته باشند و ایشان هم نسبت به شما. توجه داشته باشید چون این تست از نوع تست‌های شنیداری است، باید اعداد را شمرد و کامل تکرار کرد و در جواب تست، ضعف‌های احتمالی شنوایی فرد ارزیابی‌شونده را نیز در نظر گرفت.
حالا شما قدرت تقریبی حافظه خود را می‌دانید و کاملاً آماده فراگیری سایر مراحل تقویت حافظه هستید.
گام دوم: ماهی‌ها را بشناس
برای این‌که بتوانیم فرایندی را تقویت بکنیم، باید اول بدانیم که آن فرایند دقیقاً چه چیز و چطور است. تا امروز مطالب زیادی درباره ذهن و هوش شنیده‌اید و شاید فکر کنید که حافظه بخشی از مغز است، در حالی که این ذهنیت چندان درست نیست. حافظه یکی از کارکردهای ذهن است و ذهن فعالیت‌های دیگری نیز دارد. از طرفی رابطه حافظه با هوش مستقیم می‌باشد و به خاطر همین است که در اغلب تست‌های هوش حافظه یکی از بخش‌های اساسی محسوب می‌شود. حال در این‌جا چندین تعریف استاندارد از حافظه را که از نشریات و کتب علمی استخراج شده است را برای شما ذکر می‌کنیم تا شما نیز به فراخور دیدگاه خود آن‌ها را به خاطر بسپارید: 1- نگهداری به مفهوم ظرفیت یادآوری، برابر است با حافظه 2- نگهداری به خاطر سپردن بالقوه است، یعنی چیزی در ذهن که ممکن است بعدها به یاد آورده شود. 3- یادآوری یعنی زنده کردن خاطره‌ای در ذهن که گواه نگهداری چیزی است در ذهن 4- حافظه، به کار افتادن تمام ذهن است برای یادآوری 5- یک تجربه خاص گذشته
آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا وقتی به چیزی فکر یا نگاه می‌کنید ناخودآگاه چیزهای دیگری به ذهن می‌رسد؛ به نظر افلاطون اندیشه‌ها به وسیله پیوندهایی به یکدیگر متصل هستند، یا به نظر سقراط هنگامی که چیزی درک می‌شود می‌تواند چیزی شبیه یا مغایر با خود را زنده کند. روان‌شناسان این‌گونه رابطه را «تداعی اندیشه» می‌گویند. توجه داشته باشید که هر قدر مطلبی در ذهن با مطالب دیگر بیشتر ارتباط مستقیم یا معکوس داشته باشد بهتر در ذهن می‌ماند و ربط دادن خوب مطالب به هم می‌تواند راز یک حافظه خوب باشد.
و حالا یک راز دیگر؛ شما هر قدر بدانید بیشتر می‌توانید ذخیره کنید و هر چه بیشتر ذخیره کنید بیشتر می‌توانید بیاموزید و این رابطه دو طرفه تا بی‌نهایت ادامه دارد، پس از آن غافل نشوید.
رابطه حافظه و یادگیری یک رابطه مکمل است. یعنی یادگیری کاملاً متکی بر حافظه می‌باشد، اما از نگاه دیگر می‌توان گفت که حافظه همان یادگیری است با اثر ماندگاری طولانی. ما یک سری از قوانین یادگیری سودمند که در طی تحقیقات فراوان مشخص شده‌اند را برای شما جمع‌آوری کرده‌ایم تا دیگر شما نیازی به مطالعه چندین کتاب برای فراگیری آن‌ها نداشته باشید.
سه قانون مهم در مورد یادگیری وجود دارد: 1- قانون آمادگی: به «انگیزه» بیشتر اهمیت بدهید. انگیزه مهم‌ترین عامل آغاز و انجام یک کار است، درست مانند گرسنگی برای دنبال غذا رفتن. اگر آمادگی انجام کاری در شخص نباشد شخص از انجام آن بهره‌ای نخواهد برد. 2- قانون تکرار (تمرین): اگر کاری با عقاید شخص مغایرت نداشته و آمادگی انجام آن در شخص وجود داشته باشد، فرد با تمرین می‌تواند آن را به خوبی بیاموزد، البته این قانون درباره همه علوم صادق نیست. 3- قانون اثر: هر شخص برای انحام کار خود هدفی دارد مثلاً حیوانات برای به دست آوردن غذا چیزی را می‌آموزند یا دانش‌آموزان برای کسب نمره فعالیت می‌کنند. مردم «بر اثر» چیزی، چیزهای دلپذیر را حفظ و چیزهای ناخوشایند را فراموش می‌کنند.
یک راز دیگر هم هست؛ دیده‌اید وقتی بعضی از خاطراتمان را برای دیگران تعریف می‌کنیم برخی یا باور نمی‌کنند یا با وجود آن‌که خود نیز جزیی از آن بوده‌اند آن را به یاد نمی‌آورند. تعجب نکنید، این یکی از خاصیت‌های ذهن است که همه چیز را به دل‌خواه ذخیره می‌نماید و اگر هم چیزی دوست نداشته باشد آن را یا حذف می‌کند یا به گونه‌ای تغییر می‌دهد که دوست‌داشتنی‌تر شود. درست مانند دستگاه گوارش که ماهیت بسیاری چیزها را تغییر می‌دهد تا قابل جذب شود. این اتفاق البته ناخودآگاه است ولی می‌توان آن را کنترل کرد. این خاصیت همان «پندار» یا «خیال» شماست.
می‌ماند رابطه حافظه و مغز؛ دقیقاً مشخص نیست که عمل ضبط حافظه توسط کدام قسمت از مغز انجام می‌شود اما می‌توان گفت که هر چیز که یاد گرفته یا تجربه می‌شود یک ردّ عصبی در مغز است. درست مثل این‌که چیزی در مغز حک شود؛ مانند نوشتن کلمه‌ای روی یک طومار بلند که شاید هرگز نتوان به راحتی آن را پیدا کرد، اما مهم این است که آن مطلب در جایی ماندگار است. چون در این‌جا قصد نداریم درباره ساختمان مغز صحبت نماییم فقط یادآوری کنیم که به عقیده روان‌شناسان اگر مغز آسیب فیزیکی ندیده باشد تقریباً چیزی را فراموش نمی‌کند، یعنی اگر مطلبی وارد ذهن شد دیگر هرگز به طور کامل حذف نمی‌شود.
گام سوم: ماهی‌ها فرار می‌کنند چون ...
حافظه همزادی دارد به نام فراموشی. البته فراموشی همیشه هم چیز بدی نیست و فقط باید آن را کنترل کرد.
اگر فکر می‌کنید چیزی را فراموش کرده‌اید، احتمالاً به این دلیل است که آن را ناقص به خاطر سپرده‌اید یا اصلاً حفظ نکرده‌اید.
اگر از ذهن خود مانند یک خدمتکار توقع بیش از حد داشته باشید قطعاً جواب خوبی دریافت نخواهید کرد. پس هرگز از به خاطر نیاوردن چیزی که برای به یاد ماندنش تلاش نکرده‌اید ناراحت نشوید. این مطلب برای چیزهایی که به آن‌ها علاقه ندارید نیز صادق است. اگر آدم گوشه‌گیری هستید و اطرافیان و کلاً اشخاص را به سختی به یاد می‌آورید یا اگر علومی را که دوست ندارید از روی اجبار مطالعه می‌کنید به طور حتم دچار گرفتاری بزرگی شده‌اید، پس این را فراموش نکنید که تنها راه رهایی «ایجاد علاقه» است.
آیا تا به حال به عکس‌های بی‌کیفیت دقت و تفاوت آن‌ها را با عکس‌های خوب احساس کرده‌اید؟ یکی از اساسی‌ترین نکات که موجب عدم کیفیت در عکس‌ها می‌شود متمرکز نبودن روی هدف یا تمرکز روی چندین هدف است. این مثال دقیقاً مثال ذهن شماست، یعنی این‌که در یک لحظه نمی‌توان بر روی دو مطلب تمرکز کرد، بعضی از دانش‌آموزان یا دانشجویان آن‌قدر حواسشان متوجه نگرانی‌ها و دلمشغولی‌های شخصی‌شان است که نمی‌توانند بر روی هیچ مطلبی تمرکز کنند و به همین دلیل دچار افت تحصیلی می‌شوند. اما اگر باز هم فکر می‌کنید که زیادی فراموش‌کارید و مسائل مورد علاقه خود را نیز فراموش می‌کنید، این‌ها را از خودتان بپرسید: 1- به چه موضوعی علاقه دارید؟ 2- آیا درباره موضوع مورد علاقه خود مطالعه کرده‌اید یا درباره آن با کسی مشورت داشته‌اید؟ 3- آیا درباره آن موضوع می‌توانید با کسی بحث کنید یا درباره آن چیزی بنویسید؟ مطمئن باشید که اگر بتوانید به دو مورد آخر جواب مثبت دهید احتمال فراموشی آن مطالب بسیار کم خواهد بود.
نکته‌اش این است که تمرکز، خودش از فوائد فراموشی است، یعنی برای این‌که بتوانید روی یک موضوع تمرکز کنید باید سایر موضوعات را فراموش نمایید که این نوع از فراموشی را «فراموشی ارادی» می‌نامند. این‌که مطالب خوشایند بهتر از مطالب ناخوشایند در ذهن می‌مانند یک امر غیر ارادی است. نوع دیگری از فراموشی که «فراموشی تدافعی» نام دارد باعث می‌شود ما مطالبی را که به ضرر خود می‌دانیم فراموش کنیم، مثل خطاهایی که مرتکب می‌شویم و بعدها دیگر آن را یا مربوط به خود نمی‌دانیم یا دیگر صحت‌شان را تأیید نمی‌کنیم. این نکته باز هم اشاره دارد به این‌که خاطرات خوب بهتر در ذهن می‌مانند، اما فراموش نکنید که خاطرات بد نیز فراموش نخواهند شد و فقط به گوشه‌‌های تاریک ذهن رانده می‌شوند.
فراموشی ارادی یا تدافعی را می‌توان با استفاده از روش‌های زیر کنترل کرد تا کارایی ذهن بالا رود: 1- روی موضوع اصلی تمرکز نمایید و به سایر مطالب توجهی نکنید. 2- از جمع کردن خاطرات بی‌مصرف بپرهیزید زیرا بعد از مدتی در ذهن خود با یک صندوقچه پر از لباس کهنه مواجه می‌شوید که از تمام محتویات آن شاید یکی دوتای آن‌ها به کار شما بیایند اما یافتن آن‌ها نیز کاری بسیار سخت و گاهی غیر ممکن است. 3- از خاطرات بد و آزاردهنده فرار نکنید زیرا که آثار فرار کردن از آن‌ها بسیار زیان‌بار است، پس آن‌ها را بسیار با حوصله و دقت بررسی نمایید و هر وقت که دیگر آزاردهنده نبود آن را قبول کنید.
صید را توی دریا یاد بگیر
یک راه خوب دیگر برای پیشگیری از فراموشی، «تجربه عملی» است که در آموزش به عنوان کار عملی از آن یاد می‌شود. به عنوان مثال اگر در دوران مدرسه سنگ‌ها را در درس زمین‌شناسی آن هم در محیط کلاس مطالعه کنید احتمال عدم موفقیت در شناسایی آن‌ها در محیط بیرون زیاد است، اما اگر آن‌ها را در محیط کوهستان دیده باشید بدون مطالعه نیز در آینده می‌توانید آن‌ها را از سایر سنگ‌ها تشخیص دهید، اما اگر می‌خواهید مهارت خود را حفظ کنید نباید برای مدت دراز دست از تمرین بکشید و نیز توجه داشته باشید که فراموشی بر اثر عدم استعمال، یک امر طبیعی است و برای این‌که بعد از یک مدت طولانی مطلبی را به خاطر نمی‌آورید خود را سرزنش نکنید.
در یک پژوهش دانشگاهی این نتایج به دست آمده است: افرادی که علوم ریاضی و جبر را یک سال به کار نبردند بعد از این مدت حدود 60 درصد از مطالب را فراموش ‌کردند و اشخاصی که مطالب مربوط به درس شیمی را در طول تابستان تکرار نکردند، حدود نیمی از آن را فراموش کردند. اما افرادی که درس‌ها را در طول تابستان مرور نمودند بعد از پایان تحصیلات تقریباً بیش از نیمی از مطالب سال‌های اول را نیز به یاد داشتند.
جز عدم استعمال، یک عامل دیگر هم در فراموشی مؤثر است. عاملی به نام «تداخل». تا به حال برایتان پیش آمده که در حالی که عمیقاً درگیر مسأله‌ای هستید رانندگی کنید و بدون آن‌که متوجه شوید از چراغ قرمز یا از خیابان مورد نظر عبور نمایید. در این‌جا یا مواردی مثل این، یک عامل احساسی موجب تداخل در توجه شما به محیط شده است. یک احساس نیرومند مانند علاقه نیز می‌تواند باعث تداخل شود. شما هم احتمالاً در بین اطرافیانتان کسانی را دیده‌اید که وقتی به کسی علاقه‌مند شده‌اند نظم و انسجام قبلی زندگی خود را از دست داده‌اند. تأثیر این عامل می‌تواند بسیار قوی و حتی دایمی باشد. البته احساسات غیر رومانتیک نیز می‌توانند باعث تداخل شوند و نیز این عوامل می‌توانند آن چنان روی تمرکز فرد تأثیر بگذارند که دیگر قدرت تصمیم‌گیری سریع در لحظه را از او بگیرند. مانند رانندگان عصابی یا خیلی ترسو.
فراموشی چندتایی عامل مؤثر دیگر هم دارد که کاربردی‌تر از بقیه، بی‌خوابی و کم‌خوابی است. خواب یکی از مهم‌ترین عوامل در یادگیری و یادآوری و کم‌خوابی عاملی برای فراموش‌کاری است. اگر فردی بتواند بعد از یک ساعت خواب روزانه 50 درصد مطالب را به خاطر بیاورد بعد از یک ساعت کار روزانه حداکثر می‌تواند 20 درصد مطالب را به یاد بیاورد.
گام چهارم: فوت و فن‌های ماهیگیری
قبلاً هم گفتیم رمز اصلی موفقیت در این کار، فقط علاقه است. یاد گرفتن چیزهایی که به آن علاقه ندارید دشوار است و دشوارتر آن‌که بخواهید این آموخته‌ها را برای مدتی در ذهن خود نگه دارید. درست مانند خوردن داروی تلخی که باید آن را مدتی هم در دهان نگه داشت. اما نکته در این‌جا است که ما مجبوریم چیزهایی را یاد بگیریم که به آن‌ها علاقه نداریم و در بیشتر موارد باید آن‌ها را در ذهن بایگانی هم بکنیم؛ چه باید کرد؟
مسائل ناخوشایند در ذهن زیاد نمی‌مانند، پس چاره‌ای نیست جز این‌که به آن‌ها علاقه‌مند شوید. کار سختی است اما شما می‌توانید آن را انجام دهید. هر چه بیشتر بیاموزید بیشتر علاقه‌مند می‌شوید و هر چه بیشتر علاقه‌مند شوید، بیشتر می‌آموزید. راه‌های دیگری هم هست. می‌توانید برای خود از شیوه‌های تلقین طبیعی، تشویق و حتی تنبیه استفاده کنید که در ادامه بیشتر درباره آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
حفظ کامل لغتنامه در 3 سوت
آیا تاکنون به دنبال روشی بهتر برای حفظ لغات زبان بیگانه بوده‌اید؟ این روش را امتحان کنید.
اول با مشورت رفقا یک فرهنگ لغت مناسب انتخاب کنید. اول یک نگاه سطحی به چند صفحه داشته باشید. اگر کار سختی به نظر می‌آید، خودتان را ناراحت نکنید، درست می‌شود. اول زیر کلماتی که معنی آن‌ها را می‌دانید خط بکشید، حالا آن کلمات را از خودتان بپرسید، اگر معنی کلمات را می‌دانستید خط‌ها را درست کشیده‌اید. در قدم بعدی سعی کنید کلماتی را که با یک یا دو بار خواندن حفظ می‌شوید، به صورت جدا نشان‌دار کنید. حالا این لغات را با لغاتی که از قبل می‌دانستید، به ترتیب سختی یا مثلاً به ترتیب الفبایی به دسته‌های جداگانه تقسیم و از یک دسته شروع به حفظ کردن کنید، آن هم با روش تکرار و البته بدون عجله و اضطراب. هر کدام از بخش‌ها را که از بر شدید بخش بعد را شروع کنید، وقتی که چند بخش را به پایان رساندید از خودتان یک تست بگیرید. تحقیقات نشان داده زمان استفاده‌شده برای حفظ کردن یک لغت‌نامه ساده با این روش، 40 درصد کمتر از روش معمولی است. اغلب کتاب‌هایی که می‌خوانیم همین طوری است، می‌شود گفت هر کتابی سه بخش دارد: 1- مطالبی که از قبل می‌دانیم 2- مطالبی که با یک یا دو بار خواندن حفظ می‌شویم. 3- مطالبی که فهمیدن و به یادآوردن آن‌ها به وقت زیادی نیاز دارد. برای دسته اول مطالب، راه‌هایی مثل خط کشیدن یا نشانه‌گذاری کمک‌کننده است زیرا با این کار هر وقت کتاب را باز کنید دیگر مطالب قبلی یا سطحی را دوره نمی‌کنید. هر وقت بخش‌های سخت‌تر را یاد گرفتید، آن‌ها را نیز در دسته اول قرار دهید و این کار را آن قدر تکرار کنید تا کل کتاب را حفظ شوید.
هوشیاری مداوم
حتماً برای شما هم پیش آمده که وقتی کتابی را مطالعه می‌کنید (خصوصاً کتاب‌های درسی) مطالب اضافه‌ای در ذهن شما پرسه می‌زند و مانع تمرکز شما روی مطلب اصلی می‌شوند. هوشیاری یک اصل مهم است و بدون آن فرایند یادگیری و حفظ کردن مختل می‌شود. دانش‌آموزی را در نظر بگیرید که تکالیفش را همیشه انجام می‌دهد، اما در امتحان نمره نمی‌آورد. دلیل، عدم تمرکز هنگام مطالعه است.
اگر شما فیلمی ببینید که جذاب نباشد اصلاً به نام بازیگران آن توجه نخواهید کرد ولی اگر در یک فیلم دیگر آن‌ها را دیدید، می‌گویید که اسم او را فراموش کردم همچنین اگر جای دقیق کشورهای همسایه را نمی‌دانید به دلیل آن است که هیچ‌‌گاه با علاقه به نقشه آن‌ها نگاه نکرده‌اید.
اگر کاری را بر مبنای اطلاعاتی شروع کنیم که پایه و اساس درستی نداشته باشد، نتیجه نیز چندان مطلوب نخواهد بود. مارک تواین، رمان‌نویس مشهور جایی نوشته است که «بخش اصلی آموزش را چیزهایی تشکیل می‌دهند که نیاموخته‌ایم». پس مراقب باشید که اگر این نوع اطلاعات در پایه فکر شما بیش از حد فعال باشند ممکن است برای جبران اشتباهات دیگر انرژی و وقت لازم را نداشته باشید. مردم اغلب اشتباه شروع می‌کنند، چون مثبت‌نگر هستند، یعنی نکته‌های صحیح که برای شروع کار لازم است را اگر چندان مفید به نظر نیایند رها می‌کنند و فقط نکته‌هایی را که حس مثبت به آن‌ها می‌دهد یاد می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین راه‌های تقویت حافظه این است که اگر می‌خواهید کاری را شروع کنید، عجله نکنید و به کیفیت کار اهمیت زیادی بدهید. برای این کار بهتر است از یک راهنما استفاده کنید، زیرا چیزی را نادرست حفظ کردن و سپس فراموش کردن و دوباره یاد گرفتن یک سه باره‌‌کاری بیهوده است.
اول بفهم، بعد ...
برای به خاطر سپردن باید هر مطلبی را اول یاد گرفت و برای یاد گرفتن 2 تکنیک به کار می‌رود: اول این‌که می‌توانیم یک عمل را به صورت عادت درآوریم و دوم این‌که آن مسأله را از راه فهمیدن درک کنیم. راه اول که همان انجام عملی کارها است معمولاً سریع‌تر جواب می‌دهد و کسانی که کارها را از این راه‌ می‌آموزند علاقه بیشتری در انجام سریع امور دارند، پس برای اشخاصی که کارهای ساده انجام می‌دهند این نوع آموزش کارآمدتر است. اما فراموش نکنید که این افراد در مقابل شرایط سخت و نامتعارف کار، بسیار آسیب‌پذیرند و در صورت ترک عمل یا ایجاد فاصله بین آموزش و شروع به کار، مقدار زیادی از آموخته‌های خود را از دست می‌دهند. اما یادگیری از راه فهمیدن و تجزیه مسائل باعث می‌شود که حتی در صورت تغییر شیوه کار، شخص بازدهی قابل قبولی داشته باشد. هر قدر بتوان مطالب بیشتری را با هم ارتباط داد، به همان نسبت هم مطالب بهتر درک و در حافظه ذخیره می‌شوند. یک کارشناس امور رایانه را در نظر بگیرید، اگر او تخصص خود را از راه فهمیدن مبانی کار با کامپیوتر به دست آورده باشد بسیار راحت می‌تواند نسخه‌های جدید یک نرم‌افزار را درک و برای خود تحلیل کند و دیگر برای هر تغییر کوچکی نیاز به آموزش مجدد ندارد.
به ماهی فکر کن
اگر کسی به نتیجه کار خود اعتماد نداشته باشد، قصد انجام او فقط یک امیدواری است و این طرز فکر باعث می‌شود شخص به اصطلاح قبل از مسابقه بازنده شود. اگر شما مرتباً به خود القا کنید که فلان درس مشکل است و من آن را نمی‌فهمم، هیچ‌گاه نمی‌توانید برداشت کاملی از مطالب آن درس داشته باشید. و اکثر افرادی که فکر می‌کنند دارای حافظه ضعیفی هستد بیشتر جریمه عدم اعتماد به نفس خود را پرداخت می‌کنند. یادتان نرود که حافظه شما مانند یک خدمتکار است، باید به او اعتماد کنید.
ظرفیت حمل ماهی: حداکثر 7 عدد!!!
تحقیقات دانشمندان علوم رفتاری نشان داده است که حداکثر می‌توان هفت مورد مستقل را در یک جلسه به خاطر سپرد. اما هرگز فکر نکنید که این برای شما یک محدودیت است و کارآیی ذهن را پایین آورده، بلکه کاملاً برعکس، فرض کنید یک کامیون بلوک ساختمانی در مقابل شما است و شما مجبور هستید که تمام آن را جابه‌جا کنید و ظرفیت شما در هر مرحله فقط به اندازه تعداد کمی از آن‌ها است. به نظر شما این، مانعی برای رسیدن به هدف می‌باشد؟!
اگر برای انجام کارها برنامه‌ریزی و دسته‌بندی داشته باشید ظرفیت هفت‌تایی ذهن بسیار هم مؤثر و مفید است. گاهی اطلاعات مانند یک درخت بزرگ است که اگر بخواهیم آن را حمل کنیم بهتر است به قطعات کوچک‌تر تقسیم شود و گاهی مانند شاخه‌های درختان می‌باشد که برای حمل لازم است که آن‌ها را در دسته‌های بزرگ‌تر جمع‌آوری کنیم. این دسته‌بندی‌ها باید تا حد امکان ساده باشند و از پیچیده کردن بی‌مورد آن‌ها اجتناب شود. مثلاً اگر یادگیری یک زبان خارجی را شروع کرده‌اید در ابتدا به گرامر و لغات استثنا کاری نداشته باشید و فقط سعی کنید که افعال، حروف اضافه و ضمایر را بشناسید و در مراحل بعد به سراغ سایر نکات بروید.
ضبط صوت یادت نره
بعضی مطالب آن قدر واضح و روشن است که هیچ‌وقت از ذهن پاک نمی‌شود. مطالبی که برای ما بااهمیت، دارای خاطره خوب یا صادقانه باشند در ذهن روشن و زنده باقی می‌مانند و تقریباً پاک‌ناشدنی هستند. اگر بخواهید مطالب کوچک‌تر را نیز به همین صورت یا با انرژی کمتری به یاد بیاورید باید دایماً از آن‌ها در ذهن خود یاد کنید و به عنوان مثال با دیدن یک شیء کمی درباره جنس، رنگ و باقی مشخصات آن فکر یا با دیدن یک دوست به نام او، رابطه خود با او و مسائلی از این قبیل فکر کنید. به این صورت سرعت پردازش ذهن شما هم به مرور زمان بالا می‌رود.
گام پنجم: ماهیگیری ابزار هم دارد
از قدیم‌الایام ابزارها و شیوه‌های مختلفی برای یادآوری ابداع شده است که هر کدام کاربرد خاص خودشان را داشته‌اند. مثلاً در گذشته‌های دور چاپارها برای حفظ نامه‌ها از خطر گم یا ربوده شدن، آن‌ها را از برمی‌کردند و برای این کار هرگاه در طول مسیر جای خلوتی می‌یافتند، متن نامه را با خود تکرار می‌کردند. آیا فکر کرده‌اید چرا در فرهنگ ما هزاران کتاب شعر علمی و عرفانی به صورت نظامی کامل و جامع تدوین شده و مقصود از این کار چه بوده است؟ امروزه کاربرد این روش (یعنی آهنگین و با وزن حفظ کردن مطالب) از نظر علمی کاملاً ثابت شده و در آموزش‌های کودکان نیز کاربرد دارد.
برای ماهی‌ها رمز بگذار
یکی از ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌های کمکی حفظ کردن، رمزگذاری است. مثلاً می‌توانید کلمات را مخفف کنید (یعنی حروف اول آن‌ها را به هم بچسبانید) یا این‌که کلمات را مختصر کنید (یعنی بعضی نام‌‌ها یا حالت‌ها را با روش خاص بیان کنید) مانند نام یگان‌های نظامی، سازمان‌های بین‌المللی یا برخی شخصیت‌های تاریخی. یکی دیگر از راه‌های بسیار قدیمی و مفید حفظ کردن مطالب، مخصوصاً نام‌ها و کلمات، تفسیر عددی آن‌ها است که در منابع غربی به آن «اختراع لایبنیتز» می‌گویند و ما خودمان هم در «حروف ابجد»‌مان همین کار را می‌کنیم. یعنی برای هر یک از حروف عددی در نظر گرفته می‌شود و کلمات را به اعداد تبدیل می‌کنند و بالعکس. شما می‌توانید همین روش قدیمی را عیناً تکرار کنید یا این‌که برای خودتان روشی جدید ابداع نمایید که برای شما قابل فهم‌تر باشد و چه بسا از تمام روش‌های قبلی نیز بهتر و کارآمدتر باشد.
هرچند محدودیتی برای استفاده از این روش وجود ندارد، اما باید مراقب بود که عاملی برای فراموشی مطلب اصلی شود و در ضمن نیازی نیست تا حتماً با استفاده از روش‌های دیگران این کار را انجام دهید، بلکه می‌توانید با استفاده از هوش و ذکاوت خود این نوع کلمات را برای خود بسازید و از آن‌ها استفاده کنید.
یک ماهی مثل ماهی‌های قبلی بگیر
یکی دیگر از روش‌ها برای یادآوری، استفاده از تشابهات دوتایی است. یعنی این‌که شما می‌توانید هر چیزی را در هنگام به خاطرسپاری با یک ارتباط ساده به چیز دیگری مربوط کنید و در هنگام یادآوری از این ارتباط استفاده نمایید، مثلاً چتر ← باران، آتش ← گرما، برگ ← درخت. برای فراموش نکردن نام دوستان می‌توانید از این کار استفاده کنید؛ به عنوان مثال اگر نام شخصی «بزرگی» است، فوراً نام او را با چهره و اندام او ارتباط دهید و اگر خیلی قوی هیکل است بگویید که آقای بزرگی واقعاً بزرگ است و اگر خیلی بزرگ نیست عکس این را بگویید یا نام او را با شغلش ارتباط دهید یا با سایر جوانب شخصی او این رابطه را برقرار کنید. این روش برای به ‌خاطرسپاری چیزهایی مثل لغات زبان‌های بیگانه خیلی‌خیلی مفید است. نوع دوم این روش که استفاده از یک رابطه غیر منطقی است، همراه با یک لیست کلیدواژه کاربرد دارد و مبنای این روش همان روش حافظه «رات» می‌باشد و در بسیاری از کتاب‌ها مورد بررسی و توصیه قرار گرفته است. در این روش از یک سری کلیدواژه استفاده می‌شود که دارای 100 عضو است، مانند 1- کلاه 2- مرغ 3- ران خوک 4- خرگوش و ... حال شما هر چیز را که می‌خواهید به خاطر بسپارید به ترتیب با این لیست ارتباط می‌دهید، این رابطه باید کاملاً غیر منطقی باشد، آن هم به این دلیل که روابط غیر منطقی برای مدت کوتاه به خوبی در ذهن می‌مانند و شما می‌توانید آن‌ها را سریع به خاطر بیاورید. این روش برای استفاده در مواردی مانند مسابقه‌های تلویزیونی که چندین شیء را به فرد نشان می‌دهند و سپس از او می‌خواهند آن‌ها را به یاد بیاورد، کاربرد دارد و شرط لازم برای استفاده از آن، دانستن کامل کلیدواژه است. از نواقص و شاید معایب این روش این است که اگر بخواهید چند بار با فواصل کوتاه از آن استفاده کنید،‌ خیلی زود دچار تداخل می‌شوید. پس برای جلوگیری از تداخل، بعد از هر بار استفاده از آن باید موارد را از ذهنتان خارج کنید.
ماهی‌ها رو به هم بچسبون
استفاده از توالی کلمات یکی دیگر از ابزارها است که در آن نیازی به دانستن یک لیست کلیدواژه نیست و می‌توان کلمات بی‌ربط را به خاطر سپرد. مثلاً چراغ و گاو را می‌توان به وسیله یک ارتباط مثل «چراغ را روشن کن گاو را بدوش» به خاطر سپرد. از این روش می‌توان در حفظ کردن متن‌هایی استفاده کرد که نیازی به یادآوری کلمه به کلمه تمام آن نیست، مثل آماده شدن برای یک سخنرانی که باید یک سری کلمات کلیدی را یادداشت کرد و در هنگام سخنرانی آن‌ها را دنبال و به وسیله آن‌ها افکار را به هم پیوند زد.
گام ششم: ماهیگیری سخت است، نترس
یکی از مشکلات حافظه، فراموشی موضوعاتی است که در میان موضوعات دیگر گم می‌شود؛ مثل انجام ندادن یکی از کارهای روزانه، فقط به دلیل آن‌که آن را فراموش کرده‌ایم. برای جلوگیری از این کار نیاز به یک فهرست از کارهایی که باید انجام دهیم داریم. مثل اساتیدی که برای تدریس موضوعات درسی از فهرست مطالب استفاده می‌کنند، شما هم برای کارهای روزانه خود یک لیست تهیه کنید و مطمئن باشید استفاده از یادداشت، دفتر تلفن، تقویم رومیزی و امثال آن‌ها اصلاً نشانه حافظه ضعیف یا حواس‌پرتی نیست، بلکه شما با این کار ذهن خود را از مشغله‌های بیهوده آزاد می‌کنید و آن را برای کارهای مفیدتر آماده نگه می‌دارید.
یادآوری موضوعات به دو عامل زمان و مکان نیز وابسته است. یعنی اگر قرار است کاری در ساعت معین انجام دهید، حتماً برای خود یک ابزار یادآوری مثل یادداشت روی آینه یا زنگ موبایل تهیه کنید که زمان آن کار را به شما یادآوری کند. البته این کارها برای اعمالی است که فقط یک بار قصد انجام آن‌ها را دارید و برای کارهایی که به صورت روزانه باید تکرار شود، باید انجام آن را در میان کارهای روزانه برای خود تبدیل به یک عادت کنید. اگر هم قرار است کاری را در مکانی معین انجام دهید، قبل از رسیدن به آن‌جا پیش خود چندین بار مراحل انجام کار را تصور کنید و اگر کاری را در مکان معینی مرتباً فراموش می‌کنید، برای جلوگیری از این کار برای خود یک یادآورنده تهیه کنید و برای این کار از این نمونه کمک بگیرید. یکی از دوستان من طبق مقررات محل کار خود باید هر روز کارت ورودش را همراه خود می‌برد، اما اکثر اوقات این کار را فراموش می‌کرد، به همین خاطر روی یک برگه نوشت کارت و داخل منزلش روی درب خروجی نصبش کرد، از آن روز دیگر این اتفاق برایش تکرار نشد. شما برای جلوگیری از دوباره‌کاری‌های روزمره و تکراری مانند چندین بار مراجعه به آشپزخانه آن هم فقط برای این‌که از بسته بودن شیر گاز اطمینان حاصل کنید، می‌توانید بعد از انجام کار بلند با خود بگویید که «خب این کار را هم که انجام دادم» و مطمئن باشید که دیگر از یاد شما نخواهد رفت.
ماهی‌ها رو بشمار
یادآوری اعداد یکی از عمومی‌ترین مشکلات حافظه است. از مهم‌ترین دلایل فراموشی اعداد، بی‌معنی بودن آن‌ها است؛ مثلاً اگر شما یک عدد 10 رقمی متشکل از تعدادی رقم زوج و فرد را فقط به وسیله روش تکرار حفظ کنید، در آینده‌ای نزدیک همگی یا بخشی از آن را فراموش خواهید کرد. پس اگر می‌خواهید عددی را حفظ کنید، تا آن‌جا که می‌توانید باید آن را برای خود تفسیر کنید و این کار مانند حفظ کردن یک تصویر است. یعنی این‌که شما باید ابتدا نکاتی کلی را مثل عدد اول یا آخر به خاطر بسپارید و بعد بین آن‌ها ارتباط برقرار کنید و به عب ای خارجی می‌شود، عدم آشنایی کامل و مواجهه عینی با این زبان‌ها است. حافظه در این مورد هم مانند بسیاری نکات دیگر به عامل محرک و تقویت‌کننده انگیزه نیاز دارد. اگر شما آموختن یک زبان خارجی را از روی اجبار شروع کنید به طور حتم در طول کار با مشکل مواجه خواهید شد و حتی اگر در پایان کار مثلاً در امتحان آخر دوره نمره خوبی هم کسب کنید، مدت بقای اطلاعات در ذهن شما بسیار کوتاه خواهد بود. اما ناامید نشوید، دیدن کسانی که به زبان خارجی مسلط هستند برعکس می‌تواند انگیزه‌ای برای شما باشد. فکر کنید که آن‌ها وقت زیادی را برای این کار صرف کرده‌اند یا مانند کارشناسان زبان روابط میان زبان‌ها را پیدا و روی آن وقت زیادی صرف کرده‌اند، در حالی که شما نه وقت این کار را داشتید و نه نیازی برای انجام این کار احساس می‌کردید. حالا که نیاز پیدا شده، باید سعی خودتان را بکنید. این نکات هم می‌توانند مفید باشند: 1- سعی کنید یک راهنمای خوب بیابید تا با او مرتباً مکالمه کنید و در خواندن از او کمک بگیرید. 2- اخبار عمومی را در نشریات به هر دو زبان مطالعه کنید. 3- از متن‌های ساده که به صورت دو زبانه منتشر می‌شوند استفاده کنید. 4- فیلم‌های با زیرنویس نیز مفیدند. 5- به املا و تلفظ درست کلمات دقت کنید و این کار را عادت خودتان قرار دهید. 6- از یک نظام حافظه‌ای مانند دفترچه یادداشت که بتوانید آن را مرتباً دوره کنید، استفاده نمایید. 7- با کلماتی که می‌بینید جمله بسازید یا به عبارتی آن‌ها را با زندگی واقعی ربط دهید تا در ذهن شما دارای شکل و بار عاطفی شود. 8- بین زبان خود و زبان بیگانه ارتباط‌ها را پیدا کنید، زیرا این کار بسیار مفید خواهد بود و از تداخل‌های ذهنی جلوگیری می‌کند. 9- مطمئن باشید یاد گرفتن زبان‌های بیگانه کار سختی نیست و فقط کافی است آن را برای خود جذاب کنید.
گام هفتم: ماهی‌ها ماهر می‌شوند
خب تا حالا متوجه شدیم که برای تقویت حافظه دو شرط وجود دارد: علاقه و دقت. اما بیاید کمی عملی‌تر صحبت بکنیم. شما یک دانش‌آموز یا دانشجو هستید و دلتان می‌خواهد از وقتی که صرف درس خواندن می‌کنید، بیشترین نتیجه را بگیرید. پیشنهادهای ما این نکات کاربردی زیر است:
تمرکز، توجه، تمرکز
اگر بخواهید همزمان با تماشای برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌تان مطالعه هم بکنید، شک نکنید که ضرر خواهید کرد؛ چون نه از کتاب چیزی خواهید فهمید و نه از تلویزیون. اگر در بین چند نفر که مشغول تماشای مسابقه فوتبال هستند نشسته‌اید، اصلاً سعی نکنید که بر روی مطالعه کتاب تمرکز کنید، زیرا موفق نمی‌شوید. بعضی افراد دوست دارند که هنگام مطالعه به موسیقی گوش دهند که این کار اشکالی ندارد، اما بهتر است حواسشان باشد که موسیقی همراه با خواننده نباشد، اولین بار نباشد که آن آهنگ را می‌شنوید و موسیقی فراز و فرودهای زیادی هم نداشته باشد.
وسایل کمک‌ماهیگیری
از جمله بهترین و مهم‌ترین نکات در مطالعه، کمک گرفتن از وسایل کمکی برای چشم است. در کتاب‌های آمار به این نکته بسیار اشاره شده که یک شکل خوب بهتر است از صد مطلب و شما نیز حتماً به این نکته واقف هستید. شاید یک دوره کامل درسی را بتوان با یک نمودار خلاصه کرد یا نتیجه یک تحقیق بزرگ را روی یک شکل نشان داد یا با کمک کاریکاتور بتوان یک حادثه بزرگ را یادآور شد، اما درک و بهره‌برداری از تصاویر هنری اکتسابی است که به مرور زمان و بر اثر مطالعه کسب می‌شود. یکی دیگر از مزایای این وسایل صرفه‌جویی در وقت است. مثلاً شما می‌توانید برای آدرس‌دهی کروکی آن‌جا را بدون پیچیدگی خاصی رسم کنید. شما با ابداع چنین وسایلی، مطالب سخت و پیچیده را ساده می‌کنید، از یادگیری مطالب و مطمئن می‌شوید، اطلاعات را از راه‌های گوناگون جذب می‌کنید و با درگیر کردن خود در مطالب به آن علاقه‌مند می‌شوید و خلاقیت‌های خود را بروز می‌دهید. یادتان باشد این وسایل حتماً لازم نیست برای همه جالب باشد و فقط کافی است که برای شما مفید باشد.
راه‌های رسیدن به ماهی زیاد است ولی ...
اگر محصل هستید حتماً برای شما اتفاق افتاده است که ساعت‌ها مطالعه کرده‌اید اما در آخر دریافته‌اید که مطالب مورد مطالعه شما هیچ ارزش خاصی نداشته و بهتر بود که اصلاً‌ آن‌ها را نمی‌خواندید. باید قبل از مطالعه هر متنی ارزش آن را تعیین کرد و برای این کار جز تمام راه‌هایی که شما خودتان می‌دانید، یک راه مؤثر هم هست: قبل از خرید کتاب، نظر چند نفر که آن را مطالعه کرده‌اند را جویا شوید؛ به نویسنده، مترجم، شاعر و دفعات چاپ آن توجه کنید؛ به توضیحات یا پیش‌گفتار متن توجه نمایید تا هم از بار علمی و فرهنگی آن را بسنجید و هم ارتباط موضوع را با خود، مورد بررسی قرار دهید؛ نظام نوشتاری آن‌ها را دریابید یعنی پیش‌گفتار، خلاصه و نتیجه آن را اول بخوانید. برای مرور مطالعات اول باید عادات مطالعه‌ای را که از کودکی داشته‌اید (مانند راه رفتن یا بلند خواندن) ترک کنید آن هم به دو دلیل: اگر مفید نیستند دلیلی برای تکرار آن‌ها وجود ندارد و اگر هم خیلی مفید هستند، آن‌ها را با تکرار بیهوده کم‌اثر نکنید و برای یادگیری، موارد واقعاً سخت به کار ببرید و در مرحله بعد سعی کنید نگاه جدیدی به متون پیدا کنید یا به عبارتی دیدگاه خود را نسبت به متون تغییر دهید و دیگر مانند گذشته هر متنی را به صورت تعدادی حروف دنبال هم نبینید و ارزش کلمات را درک کنید. در ضمن جملات را جدا از هم نخوانید و سعی کنید متون را روان و با تسلط ادامه دهید، زیرا اگر بیش از حد کند بخوانید اصل موضوع را فراموش می‌کنید و اگر بیش از حد تند بخوانید به احتمال زیاد مطالب را درک نخواهید کرد. به خصوص در متونی که از نظر اندیشه‌ای ارزش دارند مانند یک متون فلسفی یا اخلاقی، روی هیچ کلمه‌ای توقف نکنید زیرا فهمیدن اندیشه‌ها نیازی به فهمیدن همه کلمات ندارد یا به عبارتی «اندیشه‌ها را مطالعه کنید نه کلمات را». ولی در متونی که ارزش جمله به جمله دارند مانند متن‌های تخصصی و فنی جملات جدید را چند بار تکرار نمایید و هرگز فکر نکنید کندخوان‌ها بهتر از تندخوان‌ها یاد می‌گیرند. همیشه سعی کنید سرعت خواندن خود را با سرعت فکر کردن خود هماهنگ کنید. در کل عوامل تعیین‌کننده سرعت خواندن به این ترتیب است: 1- منظور و هدف شما از خواندن 2- مقدار آشنایی شما با زبان متن 3- میزان سختی و سبک نوشتاری متن.
دسته پارو یادت نره
شاید شما هم دیده باشید در اکثر سخنرانی‌ها سخنران دست‌نوشته‌ای همراه دارد که گهگاه نگاهی به آن می‌اندازد. نوشتن را به عنوان یکی از راه‌های مؤثر به خاطرسپاری از یاد نبرید. فراموش نکنید که کتاب‌ها ابزار کاری هستند برای پیشرفت شما و هرگز از علامت‌گذاری در آن‌ها به بهانه این‌که نباید کثیف شوند خودداری نکنید. با این کار شما برای دفعات بعدی، دسترسی خودتان به نکات مهم را آسان می‌کنید. در هنگام مطالعه اگر به سؤالی برخوردید یا با مطلبی مخالف بودید سریعاً آن‌ها را در کتاب یادداشت کنید و سعی کنید نظرات خود را بی‌کم‌وکاست یادداشت نمایید. اگر امکان این کار را ندارید (کتاب امانت است یا دلتان نمی‌آید) یادداشت دستی بردارید که این یادداشت‌ها باید 1- مرتب و خوانا باشند. 2- فقط اندیشه‌ها یا نکات اساسی در آن قید شده باشد. 3- عبارات نه آن‌قدر طولانی باشد که خسته‌کننده شوند و نه آن‌قدر کوتاه که در مراجعات بعدی نتوانید متوجه منظور خود شوید. 4- مطالب سخت را به گونه‌ای نکته‌برداری کنید که برای ارتباط دادن آن‌ها با هم در آینده دچار مشکل نشوید.
زور بالای سر
آیا تاکنون معلم یا استادی داشته‌اید که آزمون مطالب تدریس‌شده در هر روز را سریعاً همان روز برگزار کند. یا در آخر کلاس سؤالی را مطرح کند که مجبور شوید آموخته‌های خود را دوره کنید؟ حتماً این چنین مطالبی بسیار بهتر در ذهن شما مانده است، دلیل این امر ضرورتاً تکرار مطالب در ذهن است و در کل مطالبی که در ابتدا و انتهای هر جلسه ارایه می‌شود را بهتر می‌توانید در ذهن نگه دارید. ولی اگر می‌خواهید یک تصویر را در ذهن نگه دارید یا یک متن را خوب درک کنید، سعی نمایید در هر دور مطالعه از یک زوایه جدا به مطالب توجه کنید تا برای شما خاطره‌انگیز شوند،‌ یا اگر می‌خواهید که جملاتی از زبان‌های دیگر را حفظ کنید جمله را بخوانید و بعد از چند بار تکرار با آن یک جمله بسازید و آن را نیز تکرار کنید.
وقت خوب ماهیگیری
این‌که شما بخواهید تمام یک متن را که نیاز به 8 تا 10 ساعت مطالعه دارد در یک نوبت مطالعه کنید، درست مثل این است که ورزشکاری که هر روز 2 ساعت تمرین دارد، تمام 12 ساعت تمرین هفته خود را در یک روز انجام دهد. سعی کنید برای هر کاری فواصل مشخص زمانی را تعیین کنید تا دچار تداخل ذهنی، خستگی، بی‌انگیزگی و در نتیجه فراموشی نشوید. هرچه مطالب برای شما آموزنده‌تر و جالب‌تر باشد بهتر در ذهن شما باقی می‌ماند و نیاز کمتری به تمرین با فاصله دارند و برعکس تکالیف حفظی یا دارای تشابهات زیاد با سایر متون، نیاز بیشتری به این نوع تمرین دارند. همچنین اگر یک مطلب برای شما تنش‌زا باشد و در ذهن شما ایجاد تنش کند نکات آن بهتر در ذهن شما می‌ماند. به عنوان مثال اگر یک مطلب را که در چند روز آینده باید امتحان دهید به صورت ناتمام مطالعه کنید و مطلب دیگری را که قرار نیست امتحانی برای آن برگزار شود را به صورت کامل مطالعه نمایید و ماندگاری هر دو را در یک زمان تست کنید، خواهید دید نکات مطلبی که در چند روز آینده باید امتحان دهید تقریباً 80 درصد بهتر در ذهن شما مانده است. پس به توصیه‌های زیر توجه کنید
1- اگر وقت کافی برای مطالعه یک درس ندارید مطالعه آن را آغاز نمایید و هر قدر که باقی ماند را باقی گذارید تا در وقت بهتری ادامه دهید. 2- هرگز در تمرین‌ها دچار مکررخوانی یا همان «خرخوانی» خودمان نشوید. 3- فاصله بین مطالعه را شخصاً مشخص کنید. 4- برای یادگیری مطالبی که ارزش کاربردی در زندگی شما دارند، محدوده‌ای زمانی قرار ندهید تا همیشه در ذهنتان پویا بمانند. 5- در بین مطالعات و یادگیری‌ها از انجام کارهای ذهنی پرهیز کنید. 6- فاصله بین تمرین‌ها آن قدر نباشد که دچار فراموشی طبیعی شوید.
البته درباره مدت زمان یک مطالعه یا به عبارت بهتر زمان یک جلسه آموزشی، مطالب بسیاری گفته شده است که بیشتر آن‌ها روی این مطالب اتفاق نظر دارند: 1- مدت یک قسمت از کلاس آموزشی باید 25 تا 35 دقیقه باشد و در طول روز نهایتاً سه نوبت یک درس مشابه تدریس شود و اگر در طول روز کار دیگری انجام نمی‌شود، چهار نوبت. 2- اگر قرار است در طول صحبت واژه‌ جدیدی ارایه شود بهتر است قبلاً آن‌ها در یک لیست به حاضران ارایه داد. 3- تعداد واژه‌ها یا نکات ارایه‌شده در هر بخش از تدریس نباید بیش از 7 عدد باشد.
حتی ماهی‌ها هم باید بخوابند
به طور حتم شما ضرورت خواب یا نقش آن را در زندگی می‌دانید و در این‌جا نیز مجال کافی را برای مطالعه این بحث نداریم، اما نکاتی را در این‌باره ذکر می‌کنیم: 1- سعی کنید یک خواب راحت داشته باشید؛ یعنی در جایی ساکت و نسبتاً تاریک 2- مطالبی که قبل از خواب مطالعه می‌کنید را با دقت انتخاب کنید، زیرا خیلی خوب بر روی ذهن شما تأثیر می‌گذارند 3- خواب باید نیمه عمیق باشد، یعنی نه آن‌قدر طولانی که دچار کسالت شوید و نه آن‌قدر کوتاه که بعد از مدتی موجب سردرد یا بی‌حوصلگی شود.
ظرفیت داشته باش
اگر دقت کرده باشید حتماً دیده‌اید که اکثر بازیگران تئاتر دیالوگ‌های خود را تا چند لحظه قبل از اجرا می‌خوانند و حتی در اجراهای بعدی نیز این کار را تکرار می‌کنند. مطمئناً آن‌ها انسانی‌های کم‌حواسی نیستند و دقیقاً بر کار خود مسلط‌اند. آن‌ها سعی دارند مطالب را بی‌کم‌وکاست در ذهن خود ذخیره کنند تا در هنگام اجرا دیگر انرژی خود را صرف یادآوری متن‌ها نکنند بلکه آن را برای بالا بردن کیفیت کار ذخیره نمایند. این کار ابداً معنی «خرخوانی» نمی‌دهد، بلکه یک روش بسیاربسیار مؤثر است. در یک تحقیق این نتایج به دست آمده است:
برای مطالعات خود یک روش سازمان‌داده‌شده انتخاب یا ابداع کنید. مانند این روش که یکی از بهترین روش‌های مطالعه برای موفقیت امتحان است:
در طول روزهای قبل از امتحان 1- متن را خوب بخوانید.2- نکات را خوب تحلیل کنید.3- نکات فرمولی را عیناً و نکات مفهومی را تقریباً شبیه به اصل آن یادداشت کنید. 4- درک کلی خود را از مطالب یادداشت کنید.
در یک یا دو روز مانده به امتحان مطالبی که به عنوان درک کلی از درس داشته‌اید و نکات یادداشت‌شده را مطالعه کنید و اگر مشکلی بود سریعاً به کتاب یا جزوه خود مراجعه نمایید.
در شب امتحان نکات را نگاهی بیندازید و چند ساعت قبل از امتحان مجدداً آن‌ها را دوره کنید.
در کل این مراحل هرگز ارتباط با دوستان همکلاسی را فراموش نکنید؛ زیرا همیشه نکاتی هست که از دید شما مخفی می‌ماند و ضمناً بهترین راه یادگیری آموزش است.
دیگر هیچ گامی در کار نیست
ماهی، ماهی، ماهی‌ها
حافظه خوب به یک دانش‌نامه یا دایره‌المعارف شبیه است که در دست یک دانشمند ارزش واقعی خود را پیدا می‌کند. زیرا که دانشمند، هم می‌تواند آن را بخواند و هم در ادامه آن مطالبی را بنویسید. از این رو است که تأکید داریم هرچه بیشتر بدانید بیشتر می‌آموزید و شما هیچ‌گاه در راه رسیدن به خوشبختی سعی نکنید خاطرات تلخ را در ذهنتان مدفون کنید،‌ زیرا این کار به پاره کردن صفحاتی از آن دانش‌نامه می‌ماند که خطرات و نامهربانی‌ها را یادآور شده است و نتیجه آن گرفتاری در مشکلاتی است که به راحتی می‌توانستید از آن‌ها گذر کنید. پس بیایید با هم جمع‌بندی کنیم: خوشبخت کسی است که ذهنی کم‌مشغله، راحت و در عین حال پذیرای هرگونه ناکامی و نارسایی در زندگی داشته باشد. در راه تقویت حافظه آنانی که استعداد بیشتری داشته باشند سریع‌تر از سایرین پیشرفت خواهند کرد و آنانی که روی روش‌های یادگیری خود تکیه می‌کنند، می‌توانند به حد مطلوب حافظه دست یابند. ارت دیگر از راه‌های زیادی می‌توان اعداد را با معنی تلقی کرد. یکی از این راه‌ها پیدا کردن اعداد کلیدی است. برای مثال جهت حفظ کردن و به کارگیری جدول ضرب اعداد بهتر است که ابتدا سه ستون مربوط به مضارب اعداد 5 و 10 را حفظ کرد و بعد برای تسریع در محاسبه، به جای سعی در یادآوری 8 × 6، می‌توان گفت 8 × 5 = 40 و اگر 8 واحد دیگر به آن اضافه کنیم جواب حاصل می‌شود. اگر این کار را برای خود به صورت یک تمرین و سرگرمی درآورید تا در اغلب محاسبات بتوانید از آن‌ها استفاده کنید، بعد از مدتی متوجه خواهید شد که هم برای محاسبات، ذهنی مساعد پیدا کرده‌اید و هم برای روابط ساده دیگر نیازی به تلاش ندارید. حالا می‌توانید به روابط مشکل‌تر مثل فکر کنید. باز می‌توان اعداد را با وسایل دیگری از این نوع مانند «خاطرات 25 سالگی» یا «25 روز کار در ماه»، برای خود منطقی کرد. اعدادی که برای شما جنبه اطلاعات عمومی دارند مانند مساحت کشورها و چیزهایی شبیه به این را بهتر است که به طور دقیق حفظ نکنید و فقط به عدد گردشده توجه نمایید. فقط وقتی که باید اعداد شبیه به هم را حفظ کنید لازم است که به جزئیات دقت نمایید. نکته دیگر آن‌که سعی کنید اعداد را درست یاد بگیرید و اگر آن‌ها را در جایی ثبت می‌کنید باید این کار طوری باشد که در آینده دچار اشتباه نشویم. حالا به مثال‌های زیر دقت و به روابط آن‌ها توجه کنید:
* 222 مساوی است با 3 تا 2، 6810 مساوی است با 3 رقم زوج که از 6 شروع شده است، 279 برابر است با 2+7 که شود 9، 125119 مساوی با شماره تلفن آتش‌نشانی و ساعت گویا است، 1357 همان چهار رقم اول فرد یا سال پیروزی انقلاب است، 181 یکی از اعداد اول است، 121 یعنی مجذور 11، 1359 برابر یک سری اعداد فرد که به جای 9،7 آمده است می‌باشد، 2467 یعنی رقم اول زوج که آخرش خسته شده و به جای 8 نوشته 7، 1236 می‌شود 1+2+3= 6 و خیلی مثال‌های مشابه دیگر.
شما می‌توانید اعداد را به صورت آهنگین یا روش‌های دیگر حفظ کنید. فراموش نکنید که این‌ها تنها تعداد محدودی از مثال‌ها است و شما با استفاده از هوش خود می‌توانید رابطه‌های زیادی را پیدا کنید که اعداد را در ذهن شما حک کنند.
یکی از مهارت‌های ذهنی بشری یادگیری زبان‌های بیگانه است که در آن کمک زیادی از حافظه گرفته می‌شود. یکی از عواملی که باعث عدم یادگیری یا کند بودن پیشرفت در زبان‌ه

چگونه کتاب درسی را مطالعه کنیم ؟

چگونه کتاب درسی را مطالعه کنیم ؟
 
تحلیل یادگیری یکی از موضوعات اساسی در روانشناسی است. در این نوشتار بدون هیچ توضیح نظری اضافه ، روشی بنام پس خبا ( پ س خ ب ا ) برای خواندن و مطالعه مطالب کتابهای درسی ارائه می گردد که به نظر می رسد شیوه موثری برای بهتر فهمیدن و بهتر حفظ کردن مفاهیم و اطلاعات کلیدی است. نام این روش (PQRST) برگرفته از نخستین حرف نام هریک از مراحل پنجگانه در مطالعه متون است:
پیشخوانی ( Preview )
سئوال کردن ( Question )
خواندن ( Reading )
به خود پس دادن ( Self - recitation )
آزمون ( Test )
دو مرحله اول و آخر ( پیشخوانی - آزمون ) ویژه هر فصل از کتاب هستند ،‌ و سه مرحه میانی (‌ سئوال کردن - خواندن - به خود پس دادن ) اختصاص به هر بخش اصلی از هر فصل دارند.
1- مرحله پ ( پیشخوانی ):
نخست به مرور کلی فصل معینی از کتاب می پردازید تا با موضوعات کلی مورد بحث آشنا شوید . برای این منظور فهرست مطالب فصل را می خوانید . سپس مطالب فصل را مرور می کنید که طی آن ، عناوین بخشهای اصلی و فرعی فصل را مورد توجه قرار می دهید ، و تصاویر و نمودارها را از نظر می گذرانید. مهمترین نکته در مرحله پیشخوانی این است که پس از مرور مطالب فصل ، چکیده اولیه یا پایانی فصل را ( در صورت وجود ) با دقت مطالعه کنید و روی هر یک از نکاتی که در آن آمده تامل کنید . در این مرحله ممکن است ،‌ سئوالهایی به ذهنتان خطور کند که پس از خواندن متن کامل فصل بتوانید به آنها پاسخ دهید. این مرحله ، تصویر کلی از مطالب فصل و سازمان بندی آن به دست می دهد.
2 - مرحله س ( سئوال کردن )
همانطور که قبلا گفته شد مراحل سئوال کردن ،‌ خواندن و به خود پس دادن ، ویژه هر بخش از هر فصل است. فصل های کتاب را یکی یکی در نظر بگیرید. هر سه مرحله سئوال کردن ، خواندن و به خود پس دادن را در مورد هر بخش اعمال کنید و بعد ، به بعدی بپردازید. قبل از مطالعه مطالب هر بخش ، نخست عنوان آن بخش و عنوان های فرعی آن را بخوانید . سپس در حین خواندن مطالب هر بخش ، موضوعات مهم آن را به صورت یک یا چند سئوال در نظر بگیرید که بعدا باید به آنها پاسخ دهید. از خود بپرسید : مولف در این بخش چه مفاهیم مهمی را در نظر داشته است ؟ مقصود از مرحله سئوال کردن نیز همین است.
3 - مرحله خ ( خواندن )
در این مرحله ، مطالب هر بخش از فصل را برای آگاهی از معنی آن با دقت بخوانید و ضمن خواندن ، سعی کنید به سئوالهایی که در مرحله سئوال کردن مطرح شده بود ، پاسخ دهید . در باره مطالبی که می خوانید تامل کنید و بکوشید بین آن مطالب و اطلاعات قبلی خود ارتباط بر قرار کنید . می توانید زیر واژه ها یا عبارات کلیدی خط بکشید . اما میزان آن از 10 تا 15 درصد متن تجاوز نکند. اگر مقصود از خط کشیدن زیر مطالب ، مشخص کردن واژه ها یا عبارات کلیدی برای مرور بعدی باشد ، خط کشدین زیادی زیر مطالب ، مغایر با چنین هدفی است. تا وقتی تمام مطالب بخش معینی را نخوانده اید یا با همه مفاهیم کلیدی آشنا نشده اید و اهمیت نسبی آنها را ارزیابی نکرده اید ، یادداشت بر ندارید. در خاتمه خلاصه فصل را از زبان خودتان نوشته و اشکالات احتمالی را با مرور فصل بر طرف کنید.
4 - مرحله ب ( به خود پس دادن )
پس از خواندن هر بخش ، سعی کنید مفاهیم اصلی را به خاطر آورید و اطلاعات را از حفظ با خود بگوئید . مفاهیم را به زبان خود بازگو کنید و اطلاعات را ترجیحا با صدای بلند ( و اگر تنها نیستید ، زیر لب ) تکرار کنید . مطالبی را که به یاد می آورید با متن کتاب تطبیق دهید تا مطمئن شوید که آنها را کامل و درست حفظ کرده اید. به خود پس دادن مطلب کمک می کند که به کمبود اطلاعات خود پی ببرید و آن را در ذهن خود سازماندهی کنید. پس از آنکه بخشی از فصل را به این شیوه مطالعه کردید ، به بخش بعدی بپردازید و دوباره مراحل سئوال کردن ، خواندن و به خود پس دادن را تکرار کنید.
5 - مرحله آ ( آزمون )
پس از خواندن مطالب فصل باید به آزمون و مرور مطالب بپردازید . با مراجعه به یادداشتهایتان ، ببینید چه مقدار از مفاهیم اصلی را به یاد دارید. سعی کنید بفهمید چه پیوندی بین مطالب مختلف وجود دارد و این مطالب چگونه در فصل ، سازمان بندی شده اند. در مرحله آزمون ممکن است مجبور شوید فصل را ورق بزنید تا صحت مفاهیم و مطالب کلیدی حفظ شده را وارسی کنید در این مرحله باید چکیده فصل را بخوانید و ضمن آن جزئیات مربوط به هر یک از نکات چکیده را در نظر آورید. مرحله آزمون را هرگز به شب امتحان موکول نکنید . نخستین مرور، مطالب فصل باید بلافاصله پس از خواندن انجام شود.
پژوهشها حاکی از آن است که روش پس خبا روش بسیار مفیدی است و مسلما کارآمدتر از روش روخوانی ساده مطالب است . در این روش مخصوصا به خود پس دادن مطالب نقش بسیار مهمی دارد. اختصاص بخش عمده زمان مطالعه به یاد آوری فعال مطالب بهتر از آن است که تمام وقت خود را صرف خواندن و بازخوانی مطلب کنید. بررسیها موید این نکته اند که خواندن چکیده فصل بیش از مطالعه سراسر فصل ، کارآمدی دارد. خواندن چکیده پیش از خواندن فصل ، چشم اندازی کلی از فصل فراهم می کند که خواننده را در سازماندهی مطالب در حین خواندن مطالب فصل یاری می دهد. حتی اگر نخواهید روش پس خبا را به طور کامل دنبال کنید بهتر است از فواید به خود پس دادن مطلب و نیز مطالعه چکیده فصل پیش از خواندن مطالب فصل ، غفلت نورزید.
این نکات را فراموش نکنید.
برای اینکه مطالبی در ذهن بماند باید سازمان بندی شود - با مطالب قبلی پیوند زده شود - تکرار شود ـ به خود پس داده شود - خلاصه بندی و یادداشت گردد. و مجددا یادآوری گردد

شنیدن و یادداشت برداری

شنیدن و یادداشت برداری
 
با این که از دانشجویان انتظار می‌رود با توانایی یا دداشت‌برداری خوب پا به دانشگاه گذارند اما همیشه این طورنیست. دبیرستان این توانایی را ایجاد نمی‌کند و بنابراین مهارتهای خوب گوش دادن و یادداشت برداری آنها ضرورتا باید بهتر گردد.
سعی کنید : شنونده فعال و مثبتی باشید.
چگونه؟در ردیف‌های اول بنشینید، نه چیزی بخوانید ونه صحبت کنید. در طی 20 دقیقه دوم (یعنی معمولا زمانی که توجه خودرا از دست می‌دهید)و تا آخرین دقایق، تا زمان ارائه خلاصه یا نتیجه‌گیری توجه ویژه خودرا حفظ کنید.
سعی کنید: یادگیرنده فعال و مثبتی باشید.
چگونه؟با علاقه به مطالب درسی با طرح پرسش‌هایی برای دریافت پاسخ در کلاس شرکت جویید.
شما می‌توانید این کار را با اندیشیدن دربارة موضوع درسی، و پیش‌قدم شدن در ارائه کنفرانس و از قبل خوانی مطالب درسی انجام دهید (اگر حفظ کردن مطالب برای شما دشوار است، مورد اخیر به ویژه برایتان سودمند است.)
سعی کنید: با توجه ویژه به مطالب اصلی، یادداشتهای دقیق بردارید.
چرا؟ممکن است نکته اصلی آن جا باشد،اگرچنین است، آن را یادداشت کنید
افزون بر آن، در پی نکات تأکیدی برآیید؛ یعنی یافتن آن نکات از لا به لای کلام استاد، زبان بدنی یا آنچه در چهره و حرکات دست وبدن او مشهود است ویا زمانی که استاد مطلبی را به دقت ازروی یادداشتهایش برای شما می‌خواند .اگر فکر می کنید نکته اصلی را دریافت نکرده اید، یادداشت‌هایتان را به همکلاس‌هایتان یا استاد نشان دهید.
سعی کنید: به هنگام یادداشت برداری بین مطالب کمی فضای خالی بگذارید.
چرا؟شما باید برای نوشتن مطالب به زبان خودتان و افزودن آن به یادداشت‌هایتان به حد کافی جا داشته باشید. این روش به شما کمک می‌کند تا با یکپارچه کردن مطالب فعلی با آنچه از قبل می‌دانستید، در سطحی ژرفتر مطلب را بیاموزید. همچنین گذاشتن فضای اضافی در یادداشت‌هایتان، یافتن مطالب را به هنگام مطالعه برایتان آسانتر می‌کند.
سعی کنید: در خلال 24 ساعت برای هر کلاس 10 دقیقه یادداشتهای خودرا مرور کنید.
چرا؟زیرا در غیر اینصورت شما 50 تا 80 درصد از مطالب را از دست می‌دهید.
سعی کنید: یادداشت‌های خود را طوری تنظیم کنید تا بتوانید به طور مؤثری مطالعه کنید.
چگونه ؟قسمت وسیعی از حاشیه سمت راست صفحه را خالی بگذارید، این جا جای نوشتن پرسش‌هایی است که به هنگام خواندن برایتان مطرح می‌شود پشت صفحه را خالی بگذارید تا صفحه را به راحتی برگردانید. یادداشت‌ها را بپوشانید یا صفحه را به پشت برگردانید و به پرسش‌هایی که ضمن مطالعه طرح کرده‌اید، پاسخ دهید.

منبع

http://iransco.org/br_shenidan.asp

کارکردهای سیاسی–اجتماعی پیامک یا SMS ( جنگ ها و شورش های پیامکی

کارکردهای سیاسی–اجتماعی پیامک یا SMS ( جنگ ها و شورش های پیامکی ! )
نویسندگان مقاله با عطف توجه به گسترش بی‌سابقه این ابزار ارتباطی در سطح جامعه و بویژه جوانان و دغدغه‌های حاصل از آن، با دستمایه قراردادن نظریه کارکردگرایی، به طرح نکات فنی و تکنیکی از SMS مبادرت ورزیده و به طرح ویژگیها و کاربردهای آن پرداخته‌اند.
SMS یا سرویس پیام کوتاه، در زمره آخرین دستاوردهای فناوری ارتباطی در یک دهه اخیر، طیف وسیعی از کارکردها و در مواردی کژکارکردیها در سطح جهان و جامعه ایران را به همراه داشته است. نویسندگان مقاله با عطف توجه به گسترش بی‌سابقه این ابزار ارتباطی در سطح جامعه و بویژه جوانان و دغدغه‌های حاصل از آن، با دستمایه قراردادن نظریه کارکردگرایی، به طرح نکات فنی و تکنیکی از SMS مبادرت ورزیده و در ادامه مقاله، به طرح ویژگیها و کاربردهای آن پرداخته‌اند.
تاریخچه SMS در ایران و کارکردهای گوناگون، بویژه کارکردهای سیاسی - انتخاباتی و رقابتی آن در دو انتخابات اخیر کشور، بخش دیگری از این پژوهش را تشکیل می‌دهد.
نویسندگان اثر، در آخرین بخش مقاله، تجربه برخی کشورهای توسعه یافته در اروپا و اقیانوسیه، کشورهای شرق آسیا و خاورمیانه را نیز مورد توجه قرار داده و نسبت میان SMS با موضوعاتی نظیر انتخابات، جنبشهای سیاسی و دموکراسی را به بحث و بررسی کشیده‌اند.
SMS یا سرویس پیام کوتاه(3)، به عنوان یک ابزار نوین ارتباطی، دارای کارکردهای گسترده‌یی در حوزه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. امروزه، سیستم پیام کوتاه به عنوان راهکارهای تازه برای سرعت بخشیدن به امور روزمره – به طور جدی - نظر طیف وسیعی از افراد جامعه، بویژه جوانان و فعالان سیاسی را، به خود جلب کرده است.
SMS را، می‌توان به عنوان تحولی تازه در ابزارهای اطلاعرسانی به شمار آورد، که با توجه به ویژگی این سیستم، از جمله سرعت انتقال، تنوع مطالب و ارزان بودن آن، می‌تواند براحتی دراختیار مخاطبان قرار گیرد. با توجه به امکان اطلاعرسانی گسترده این سیستم، کاربرد آن تنها محدود به امور اقتصادی و اداری نمی‌شود، بلکه، وارد حوزه‌های دیگری از جمله عرصه سیاست نیز شده، حوزه‌های رسمی جامعه را به گونه‌یی جدی تحت تأثیر فرهنگ و فضای ویژه خود قرار داده است. SMS، در عمر کوتاه خود توانسته است بسادگی ساختارهای از پیش تعریف شده و مسلط جامعه را نادیده بگیرد و با وجود کارکردهای مثبت و عملی، در بعضی موارد، دچار کژکارکردیهایی نیز شده است تا جایی که کاربرد افراطی و گاه هنجارشکنانه و تخریبی SMS، موجب نگرانی نهادهای سیاسی و اجتماعی شده و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، را بعنوان متولی رسمی و دولتی این شبکه، به چاره‌اندیشی جدی در زمینه کنترل SMS – بویژه در امور سیاسی - واداشته است.
در کشورهای در حال گذار به دموکراسی و در حال توسعه که تجربه بهره‌گیری از ابزارهای نوین ارتباطی را دیرهنگام یافته‌اند، SMS می‌تواند به عنوان یکی از راهکارهای برون رفت از محدودیت‌های سیاسی – اجتماعی به شمار آید. زیرا، با توجه به سرعت انتقال آن، می‌تواند طیف وسیعی از افراد جامعه را مخاطب قرار دهد.
در ایران نیز، با توجه به فضای سیاسی موجود و قوانین جاری - که ورود به بسیاری از حوزه‌ها را برنمی‌تابد - پیامهای فرستاده شده می‌تواند بیانگر فرهنگ سیاسی و نشاندهنده خواسته‌های جامعه برای ایجاد دگرگونی در نهادهای سیاسی و اجتماعی باشد.
این نوشتار، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که: SMS، به عنوان یک ابزار ارتباطی جدید دارای چه کارکردهای سیاسی - اجتماعی در سطح جهان و از جمله در ایران است.
در این پژوهش، فرضیه نگارندگان این است که SMS، به عنوان ابزار نوین اطلاعرسانی، علاوه بر داشتن کاربردهای گسترده در حوزه‌های گوناگون سیاسی – اجتماعی، دچار کژکارکردهایی نیز شده است و این کژیها، در درازمدت، درچارچوب کارکردهای درست، مستحیل و به حاشیه رانده خواهد شد.
مفروضات این مقاله عبارت است از:
1 - پذیرش SMS، به عنوان یک ابزار نوین ارتباطی و اطلاعرسانی و یک رسانه همگانی محدود،
2 - تأثیرگذاری این وسیله در زندگی سیاسی - اجتماعی جامعه، بویژه جوانان.

الف) مباحث نظری
1 - الف: طرح دیدگاههایی از منظر جامعه‌شناسی
ابزارهای ارتباطی در جامعه، به عنوان وسایل و مکانیسمهای اطلاعرسانی، اعمال قدرت، کنترل، مدیریت و نوآوری به شمار می‌رود. رسانه‌های همگانی در سطح جامعه، جایگاهی را اشغال کرده، که از آن جایگاه به طور فزاینده‌یی مسایل و امور عمومی مطرح شده، بزرگنمایی و یا کوچکنمایی می‌شود. ابزارهای ارتباطی، از یک سو، هنجارها و قواعد مربوط به خود را ابداع می‌کنند و توسعه می‌دهند، که این قواعد و هنجارها، حلقه‌های اتصال به جامعه و نهادهای اجتماعی محسوب می‌شود و از سوی دیگر، خود توسط جامعه تنظیم می‌شود و تحت نظارت قرار می‌گیرد.
پژوهشگران بسیاری، با ارایه نظریاتی از دیدگاه جامعه‌شناسی، سعی در تبیین و تشریح کارکردهای رسانه‌ها و چگونگی عملکرد آنها در سطح جوامع داشته و برای نظریه‌ها، سه کار ویژه؛ توصیف، تبیین و پیش‌بینی پدیده‌ها و رخدادها را منظور کرده‌اند. ما نیز، از منظر نظریه کارکردگرایی، به طرح و بررسی ابعاد مختلف SMS خواهیم پرداخت.(4)

2 - الف: نظریه کارکردگرایی (5)
در این نظریه، جامعه به عنوان شبکه سازمان یافته‌یی از گروههای در حال همکاری است که به شیوه‌یی تقریباً منظم و منطبق بر مجموعه‌یی از قوانین و ارزشها تلقی می ‌شود که بیشتر اعضا در آن شریکند و به جامعه، به عنوان نظامی ثابت و در عین حال متمایل به سمت تعادل نگریسته می‌شود. یعنی، تمایل به حفظ سامانه‌یی که به شکل متوازن و هماهنگ عمل می‌کند. در این نظریه، هر گروه یا نهاد، کارکرد خاصی دارد و سیستم، در مجموع به بقای خود ادامه خواهد داد.
این نظریه، در پی بررسی چگونگی ساخته شدن الگوهای رفتاری نیز هست. زیرا، الگوهای رفتاری، زمانی شکل می‌گیرد، که از نظر کارکردی مفید باشد. بنابراین، الگوها برای برآوردن نیازها سربرمی‌آورد و با تغییر نیازها، آنها نیز از بین می‌رود.(6) بر اساس این نظریه، جامعه و «کلها»(7) و یا نظامهای اجتماعی یکپارچه، هماهنگ و منسجم در نظر گرفته می‌شود؛ که در آنها، بخشهای مختلف برای حفظ توازن، اجماع و نظم اجتماعی، به نحوی مطلوب عمل می‌کنند. به عبارت دیگر، جوامع به ارگانیسمهایی می‌ماند که از نقطه نظر بخشهای متشکل و یا زیرمجموعه‌های(8) خودشان تحلیل می‌شود. همه این بخشهای متشکل باید به گونه‌یی کارآمد عمل کنند، تا تندرستی و بهزیستی این ارگانیسم حفظ شود.(9)
بنیان کارکردگرایی، بر این واقعیت استوار است که همه سنتها و مناسبات و نهادهای اجتماعی، دوام و بقایشان به کار یا وظیفه‌یی بستگی دارد که در نظام اجتماعی یعنی «کل» بر عهده دارند. آنچه مطرح است، فایده و سودمندی آنها در کل نظام است؛ زیرا، مبادله را تسهیل می‌کنند تا همه گروههای درگیر از آن بهره جویند. نهادهای موجود حتا اگر از دید اقتصادی سودمند نباشند، از جهات غیراقتصادی سودمندند. یعنی؛ در کل نظام اداری کار و وظیفه‌اند. (10)
کارکرد دو حالت عمده پیدا می‌کند؛ یکی حالت مثبت و دیگری حالت منفی.
کارکرد مثبت: عملی است سودبخش که در جهت انسجام جامعه صورت گیرد. هنگامی می‌توان نتیجه کارکرد را مثبت دانست که در جهت استحکام و انسجام جامعه پیش رود. نهایت عمل و علاقه کارکردگراهای انسجامی این است که به انسجام جامعه و از آنجا به ثبات و همبستگی برسد.
کارکرد منفی: اگر کارکرد منفی باشد، جامعه قطعاً به طرف پریشی اجتماعی(11) و ناپایداری(12) پیش می‌رود. یعنی، جامعه در حالت ناپایداری قرار می‌گیرد. کارکردگراها معتقدند، در این شرایط دو حالت ممکن است پیش آید: شکل اول، این که کارکرد منفی، آن اندازه قدرتمند و قوی است که به طور جدی سیستم را دچار مشکل می‌کند و جامعه دچار حالتهای آسیبی می‌شود؛ از این رو، جامعه به انفجار کشیده می‌شود و حتا، ممکن است از بین برود؛ این یک کارکرد منفی است. لیکن، در عمل این طور نمی‌شود؛ زیرا، جامعه دارای خصلت ترمیم‌پذیری است. بنابراین، اگر کارکرد منفی به حالت ترمیم‌پذیری تبدیل شود، آنگاه، نه تنها حیات جامعه را ابقا می‌کند، بلکه، ممکن است جامعه را به طرف تکامل نیز بکشاند. پس، کارکرد منفی از نظر کارکردگراها، امری است ویرانگر و چون سیستم اجتماعی یک نظام حیاتی است، به هر شکل ممکن، با کارکردهای منفی مبارزه خواهد کرد تا از طریق ترمیم‌پذیری، آن را به کارکرد مثبت تبدیل کند. (13)
در یک جمعبندی نهایی، می‌توان گفت تغییرات اجتماعی، تعادل و ثبات جامعه را از هم می‌پاشد. اما، پس از هر تغییر، جامعه به سرعت به تعادل جدیدی دست می‌یابد. اگر تغییر اجتماعی خاصی، نوعی تعادل موزون و سازگار ایجاد کند، به آن تغییر به عنوان عاملی که دارای کارکرد مثبت است، نگاه می‌شود. ولی، اگر این تغییر باعث از بین رفتن تعادل گردد، دارای کارکرد منفی است و اگر این تغییر هیچ نوع تأثیری نداشته باشد، بدون کارکرد است.(14)
لاسول، نخستین جامعه‌شناسی بود که چارچوب مشخصی درباره کارکردهای متفاوت ارتباطات در جامعه به دست داد. فرض کلی تحلیل کارکردی بر این اصل استوار است که ارتباطات در جهت یکپارچگی، تداوم و نظم جامعه عمل می‌کند؛ هرچند کارکردگرایان به این نکته نیز واقف بودند که رسانه‌ها می‌توانند برای جامعه کارکرد بد هم داشته باشند. (15)
سازوکارهایی که نقش وسایل ارتباطی را در جامعه معین می‌کند، در درجه اول نیازها و تقاضاهای اعضای جامعه است؛ چه به صورت فرد و چه به صورت مجموعه. با پاسخ گفتن به هر یک از تقاضاهای مجزا، به طور یکنواخت ابزارهای اطلاعرسانی به کل جامعه سود می‌رسانند. (16)
این رویکرد، فعالیت رسانه ها در جامعه را؛ رفع نیازهایی چون تداوم، نظم، یکپارچگی، هدایت و سازگاری می‌داند. از این دیدگاه، جامعه از عناصر مختلفی تشکیل شده که بر یکدیگر متکی است و به صورت یک نظام در محیط خود فعالیت می‌کند. وسایل ارتباطی، یکی از عناصر زیر مجموعه نظام محسوب می‌شود. هر یک از این عناصر در کل نظام، کارکرد ویژه‌یی را انجام می‌دهد و به گونه‌یی به رفع نیازهای آن می‌پردازد. زندگی اجتماعی سازمان یافته، نیاز به همکاری مداوم و مستمر بین بخشهای مختلف آن در محیط اجتماعی دارد. این ابزارها – بر اساس این رویکرد - بخشهای مختلف نظام را به یکدیگر مرتبط می‌سازد و از این طریق نظم و یکپارچگی درونی نظام را تضمین کرده و ظرفیت پاسخگویی آن را در بحرانها – بر اساس واقعیتها - افزایش می‌دهد.حمید رضا ترکمندی ، زیباوب www.zibaweb.com
مکانیسمهایی که بر اساس آنها دستگاههای ارتباطی به جامعه کمک می‌رساند، قبل از هر چیز تقاضاها و نیازهایی است که شهروندان - چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی - در جامعه احساس می‌کنند. با پاسخی که رسانه‌ها به هر یک از تقاضاها به طور جداگانه می‌دهند، جامعه نیز از فواید آن بهره‌مند می‌شود. (17)
با توجه به مطالب ارایه شده، کارکردهای اصلی رسانه‌های همگانی و وسایل ارتباطی نوین در جامعه، عبارت است از:
1 - 2 - الف: اطلاع‌رسانی
- اطلاعات لازم را درباره رخدادها و شرایط جامعه و جهان فراهم می‌سازند.
- به روابط قدرت اشاره می‌کنند.
- تسهیل کننده نوآوری، سازگاری و پیشرفت هستند.
2 - 2 - الف: ارتباط‌دهی(18)
- توجیه کننده، تعبیر کننده و توصیه کننده درباره معانی رخدادها و اطلاعات هستند.
- کارکرد دوگانه در پشتیبانی و یا عدم پشتیبانی از اقتدار و ارزشهای حاکم ایفا می‌کنند.
- جامعه‌پذیری را بر عهده دارند.
- عهده‌دار ایجاد هماهنگی بین فعالیتهای پراکنده هستند.
- بعضاً، بنا کننده وفاق و گاه، چند دستگی و شقاق‌اند.
- تعیین کننده اولویتها و اعلام کننده موقعیتها هستند.
3 - 2 - الف: تداوم بخشی(19)
- تقویت بنیانهای فرهنگی را بر عهده دارند.
- ادغام و حفظ ارزشهای مشترک را در دستور کار خود دارند.
4 - 2 - الف - مفرح سازی
- فراهم کننده زمینه‌های سرگرمی و تفریح، انحراف ذهنی از مشکلات و ابزار تسکین فردی و اجتماعی‌اند.
- کاهش دهنده تنشهای اجتماعی هستند.
5 - 2 - الف: تحریک پذیری(20)
- وسایل ارتباطی، ابزار مبارزه برای اهداف اجتماعی در حوزه‌های: سیاسی، جنگ، توسعه اقتصادی، کار و بعضی مواقع، مسایل مذهبی هستند. (21) واقعیت آن است که پیشرفت و گسترش فناوریهای جدید ارتباطی در سازماندهی و بسیج منابع، نقش تعیین کننده ایفا می‌کند. امکان ایجاد شبکه‌های ارتباطی با گسترش رسانه‌های عمومی و ابزارهای ارتباطی، از گسترش راهها و چاپ تا تلگراف، تلفن، رادیو، تلویزیون، شبکه‌های رایانه‌یی و تلفن همراه افزایش یافته است و این ابزارهای ارتباطی، زمینه لازم را برای جنبشهای جدید ایجاد کرده است تا پیام خود را سریع و آسان منتقل کنند.(22) بنابراین، می‌توان اظهار داشت که جنبشهای نوین اجتماعی - با بهره‌گیری از ابزارهای ارتباطی - می‌توانند به ایجاد هویتهای جدید اجتماعی، دانش و اطلاعات در سطح جوامع پرداخته و همانند ابزاری کارآمد در سازماندهی و انسجام‌بخشی به افکار عمومی ایفای نقش نمایند. (23)
ب) SMS؛ به مثابه ابزاری ارتباطی

1 - ب: SMS چیست؟ (مشخصات فنی)
شبکه‌های تلفن همراه را می‌توان از فناوریهایی محسوب کرد که در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است. این تکنولوژی، به دارندگان تلفن همراه این اجازه را می‌دهد که از هر نقطه در محدوده‌های جغرافیایی مورد پشتیبانی، با سایر دستگاههای تلفن همراه و یا تلفن معمولی قرار گیرند. یکی از قابلیتهایی که در این شبکه‌ها فراهم آمده و مورد استقبال قرار گرفته؛ امکان مبادله پیامهای متنی از طریق دستگاههای تلفن همراه است. این قابلیت؛ که سرویس پیام کوتاه نام دارد، در سال 1991 میلادی وارد چرخه وسایل ارتباطی شده و در سال 1998 در جایگاه واقعی خود قرار گرفته است. موفقیتی که امروز برای این خدمترسانی مشاهده می‌شود، به هیچ‌وجه درابتدا، قایل پیش‌بینی نبوده است. اگر بپذیریم که هر نسلی از فناوریها، یک نقطه اوج دارد، SMS را می‌توان نقطه اوج نسل سوم پیامرسانی متنی دانست. (24)
بر اساس استاندار تعیین شده، طول پیام مجادله شده بین دو دستگاه تلفن همراه، می‌تواند حداکثر 160 کاراکتر باشد که با توجه به چگونگی ذخیره‌سازی داده‌ها، در 140 بایت ذخیره می‌شود. این سیستم، قابلیت فرستادن پیام از «یک مشترک به مشترک دیگر»(25) و همچنین «از یک مشترک به چند مشترک»(26) را داراست. (27)
سیستم SMS، از تنوع سرویسهای بسیار مختلفی؛ مانند پست الکترونیکی، فاکس و پیجر بهره می‌برد و سایر بسته‌های اطلاعاتی، مثل نرخ سهام، سودها، محاسبات بانکی، موجودی حسابها و بسیاری از اطلاعرسانی‌های دیگر نیز، توسط SMS، قابل اجرا است.(28)

2 - ب: ویژگیهای SMS
SMS، همزمان، از ویژگیهای یک ابزار «ارتباطی» و نیز ابزار «رسانه‌یی» برخوردار است.
از ویژگیهایی ارتباطی SMS، می‌توان به سرعت بالا، ناهمزمانی ارتباط گوینده و مخاطب، ارتباط کوتاه، قابلیت فرستادن همزمان برای همه افراد، ارزان بودن، نوشتار تصویری و قابلیت ذخیره سازی برای مدت طولانی اشاره کرد، که این ویژگیها از آن یک ابزار ارتباطی متمایز ساخته است. (29)
سیستم پیام کوتاه، برعکس تلفن ثابت، شرایط تطبیقی خوبی با زندگی ماشینی دارد. کوتاه بودن پیام، متناسب با شرایط زمانی و زندگی ماشینی عصر ما، به گونه‌یی است که افراد جامعه در این شرایط می‌خواهند در کوتاهترین زمان، مقصود خود را بیان کنند و از لحاظ ارتباطی، سرعت بیان SMS، همانند تنظیم خبر درلید است. (30)
ادبیاتی که در سیستم پیام کوتاه استفاده می‌شود – بخصوص در بین گروههای سنی پایین -، ادبیات خاص، غیررسمی و قابل تأمل است و در مبادلات متنهای SMS، ادبیات متناقض، بفراوانی دیده می‌شود. وجود تناقض، باعث شده که SMS در بین جوانان گسترش پیدا کرده و از جذابیت و کشش بالایی برخوردار باشد. فراوانی این دایره لغوی، موجب ایجاد میل و علاقه بسیار در جوانان برای استفاده از این فناوری شده است.(31)
SMS، همچنین دارای ویژگیهای رسانه‌یی و شامل مصادیق زیر است:
1 - سرعت عمل، 2 - دسترسی دایم، 3 - فراگیری مخاطبان در میان تمام اقشار و لایه‌های اجتماعی، 4 - خصوصی (غیردولتی) بودن، 5 - فردی بودن (عمومی نبودن).
این ویژگیها، SMS را به یک رسانه دلخواه تبدیل کرده است. اگر یکی از اساسی‌ترین وجوه یک رسانه را، وجه اطلاعرسانی آن بدانیم، درخواهیم یافت – بویژه در مقاطعی معین و همزمان با وقوع برخی حوادث سیاسی – اجتماعی – که SMS، کارکرد اطلاعرسانی خود را به بهترین وجه اجرا کرده است. (32)

3 - ب: کاربردهای SMS
یکی از بزرگترین کاربردهای SMS، استفاده از آن به عنوان روشی برای اطلاعرسانی است. SMS می‌تواند برای انتقال تمامی اطلاعاتی که از متن کوتاهی تشکیل شده، استفاده شود. اطلاعاتی نظیر اخبار ورزشی یا اطلاعات پرواز، اطلاعات هواشناسی، قیمت سهام، اطلاعات حسابهای بانگی و تغییرات اخبار خبرگزاریها، از جمله این کاربردها است. امروزه، همچنین در مکاتبات از راه دور، SMS، جایگزین مناسبی برای نامه پستی (E - mail) شده است. (33)
از دیگر کاربردهای SMS، می‌توان به تجارت الکترونیکی از طریق SMS اشاره کرد. با افزوده شدن قابلیت نوشتاری و خدمات پیام کوتاه به گوشیهای تلفن همراه، این وسیله به عنوان ابزای نیرومند در تجارت الکترونیکی نیز مطرح شده است. (34)
همچنین، فرستادن پیام کوتاه از راه شبکه جهانی (web)، از جمله کاربردهای دیگر SMS است. یعنی، افراد از هر جای دنیا می‌توانند SMS بفرستند و یا دریافت کنند. (35)
یکی دیگر از کاربردهای SMS – که از حدود چهار سال پیش در دنیا مطرح شده - استفاده از این خدمترسانی در شبکه‌های مختلف تلویزیونی و ماهواره‌یی است. موضوع پیام کوتاه، در ارتباط با تلویزیون، هنگامی مطرح می‌شود که برنامه‌ریزان یک شبکه تلویزیونی بخواهند برنامه‌های «اینتراکتیو» (دوسویه)،(36) ارایه دهند. (37) شبکه‌های تلویزیونی، به سه دلیل عمده تلاش می‌کنند برنامه‌ها و سیستمهای خود را «دو سویه» (اینتراکتیو) کنند: 1 - سودآور شدن برنامه‌ها، 2 - افزایش تعداد بیننندگان، 3 - تأثیرگذاری بر افکار عمومی.
پ) SMS، در ایران
1 - پ - تاریخچه SMS در ایران
راه اندازی و بهره‌برداری از نخستین مرحله شبکه تلفن همراه در سطح کشور، در مرداد ماه سال 1373، فقط برای شهر تهران و با استفاده از 24 ایستگاه فرستنده و گیرنده رادیویی و با ظرفیت 9 هزار و 28 مشترک آغاز شد. (38)
SMS نیز در ایران، با تأخیر به بهره‌برداری رسید. در اواخر سال 1381 (اوایل 2003 میلادی)، که در اکثر نقاط دنیا SMS به عنوان یک سرویس کاملاً جاافتاده و پرکار مطرح بود، این خدمترسانی در شبکه ایران راه اندازی شد. همان طور که خود شبکه تلفن همراه، ده سال دیرتر وارد ایران شد، سرویس پیام کوتاه هم، تقریباً ده سال بعد از ورود تلفن همراه به ایران، به مشترکان ارایه شد. در سال 1381، تعداد مشترکان SMS، 268 هزار نفر بود. ولی، همپای فراگیر شدن تلفن همراه، بر تعداد مشترکان افزوده شد. (39) در حال حاضر، تعداد مشترکان سرویس پیام کوتاه در کشور 289/385/15 نفر است.(40) البته، باید در کنار این تعداد، 460 هزار مشترک تلفن همراه تالیا و یک میلیون مشترک همراه ایرانسل را، نیز در نظر گرفت. شرکت ارتباطات سیار، همچنین پیش‌بینی می‌کند که شمار مشترکان در تابستان سال 1386، بالغ بر 20 میلیون نفر خواهد رسید.

2 - پ: کارکرد SMS در ایران
پیش از پرداختن به کارکردهای SMS در ایران، باید ابتدا ویژگیهای SMS را مورد بررسی قرار دهیم تا با شناخت این ویژگیها، درک روشنتری از کاربردهای این ابزار نوین ارتباطی به دست آوریم:
از ویژگیهای قابل تأمل کاربردی SMS در ایران، می‌توان به جایگزینی بسیاری از تعاملات درون گروهی و دستاویز قرار دادن این سیستم مخابراتی، به جای مراودات رودررو و چهره به چهره اشاره کرد. فضای آزاد SMS، برای مخاطبان نوعی قدرت‌نمایی شخصی را به وجود آورده که باعث علاقمندی هر چه بیشتر مردم به این پدیده شده است.
عمده‌ترین مصرف کنندگان سامانه پیام کوتاه در ایران، جوانان هستند، که با توجه به جذابیتهای فنی آن و نیز نبود و یا کمبود بسیاری از امکانات اولیه برای پرکردن اوقات فراغت، ترجیح می‌دهند با فرستادن و دریافت تازه‌ترین شوخیها، لطیفه‌ها و قصه‌های کوتاه – که گاه رنگ و بوی سیاسی نیز به خود می‌گیرد - اوقات فراغت خود را بگذرانند. (41) بر اساس آمار شرکت ارتباطات سیار، در حال حاضر، روزانه 40 میلیون SMS در کشور مبادله می‌شود. در مورد سالهای گذشته، اطلاعات موجود حکایت از آن دارد که از 29 اسفند 1383 تا 13 فروردین 1384، روی هم رفته، 59 میلیون و 700 هزار پیام کوتاه فرستاده شده بود. در نوروز سال 1384، داد و ستد SMS به مرز 50 میلیون رسید. در سال 1385، شمار 339 میلیون و 900 هزار پیام کوتاه فرستاده شد. (42) تبادل 118 میلیون و 200 هزار پیام کوتاه در نخستین روز سال نو (1386) در شبکه ارتباطات سیار، موجب شد رکود تبادل SMS در کشور شکسته شود. رکورد قبلی، ناظر بر فرستادن 72 میلیون SMS در روز عید غدیر (18/10/1385) و 71 میلیون در روز قبل از آن بود. همچنین، رکورد پیشین ترافیک روزانه تبادل تبادل SMS در کشور با 58 میلیون پیام در روز 30 آذرماه (1385) ثبت شده است. در حال حاضر، سرانه بهره‌گیری از سرویس پیام کوتاه برای هر ایرانی، 2 تا 3/2 پیام در روز است. این، در حالی است که این میانگین در دیگر نقاط جهان به 1 تا 5/1 پیام در روز می‌رسد(43) و نکته جالب آنکه اوج زمان مبادله پیامهای کوتاه، از ساعت 22 تا یک بامداد است.
این حجم فزاینده SMS، حاکی از محبوبیت وجهه نظر کاربردی آن در ایران است. دلایل محبوبیت این فناوری نوین نزد ایرانیان، عبارت است از:

1 - 2 - پ - دلیل اقتصادی
اولین دلیل به کارگیری فراوان SMS، مقرون به صرفه بودن تعرفه آن در مقایسه با تعرفه مکالمه تلفنی است. در حال حاضر، هزینه فرستادن هر SMS برابر با 30 درصد یک دقیقه مکالمه (معادل 144 ریال در مقابل 447 ریال هزینه مکالمه موبایل برای 10 پالس در دقیقه) است.

2 - 2 - پ - وجود محدوددیتهای مطبوعاتی و رسانه‌یی
ارایه برنامه‌های جهتدار و یکسویه از سوی رسانه‌های دولتی و اعمال کنترل و فیلترینگ بر رسانه‌های غیردولتی، فضای تبادل اراء و نظریات را درجامعه تا حد زیادی محدود کرده و در عمل رسانه‌های آزاد و مستقل، اعم از رادیو و تلویزیون، ماهواره، مطبوعات، اینترنت و … را در تنگنا قرار داده، به طوری که جوانان برای ابراز عقاید و نظریات خود، به دنبال بدیلی نوین هستند. SMS، از آن جهت که نقش رسانه‌یی نیز بازی می‌کند و در ایفای این نقش از آزادی عمل برخوردار است، مورد توجه و محبوبیت جوانان قرار گرفته است.

3 - 2 - پ - امنیت نسبی فضای پیام کوتاه
اعمال کنترل شدید بر رسانه‌ها، موجب رخت بر بستن امنیت ازعرصه کار رسانه‌یی شده و کار فراوان رسانه‌ها، همواره در معرض انواع مخاطرات قرار می‌گیرد. ناشناس بودن هویت تولید کننده پیام درفضای پیام کوتاه، به او مصونیت نسبی می‌بخشد. به عبارت دیگر، امنیت در فضای رسانه‌یی پیام کوتاه، هنوز به طور جدی مورد تهدید قرار نگرفته است. این آزادی عمل، به فرستندگان SMS، اطمینان می‌بخشد که با امنیت خاطر پیامهایی بفرستند که بیان آن در سایر رسانه‌ها مقدور نیست.

4 - 2 - پ - نیاز روحی جامعه به تفریح و تفنن
طنز و فکاهی؛ نقش مهم در ایجاد تمدن اعصاب و روان، بویژه در خلال امور روزمره دارد. SMSها، به خاطر ایجاد زنگ تفریحی کوتاه در بین کارهای روزانه، طرفداران فراوانی دارد. فرستادن لطیفه بیشترین کاربرد SMS در ایران است. عمده‌ترین دغدغه‌های اجتماعی، محدودیتها و یا تابوهای موجود در جامعه با بیانی لطیف و ظریف مورد نقد قرار می‌گیرد. به عبارتی دیگر، طنز این اجازه را به افراد می‌دهد که به صورت کم و بیش صریح، از وضع سیاسی – اجتماعی کشور انتقاد کنند. نقد اجتماعی با زبانی کنایی، طنز آلود و ظریف – که بخشی از سنت شفاهی مردم ایران را تشکیل می‌دهد و ریشه در فرهنگ و ادبیات ایران زمین دارد - در نبودن و یا ضعف احزاب سیاسی، نهادهای مدنی و ابزارهای رسانه‌یی و اطلاعرسانی، در SMS تبلور یافته و به صورت گسترده به اقشار و گروههای مختلف اجتماعی و سیاسی انتقال می‌یابد. (44) SMS، گونه‌ای ادبیات ویژه را در ایران گسترش داده، قواعد کلامی را شکسته و وارد حوزه دیگری از کلام شده است که در مواردی هم، تنشها و تعارضات فرهنگی پدید می‌آورد و آن هم زمانی است که تابوهای جامعه به سخره کشیده می‌شود یا پیامهای زشت و جدایی افکنانه قومی، نژادی، زبانی و جنسیتی مبادله می‌شود. (45) به همین دلیل، بر اساس آمار منتشر شده توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در حدود 50 درصد SMSها در ایران، سرگرمی و لطیفه است. به عبارت دیگر، از بین 40 میلیون SMS روزانه، حدود 20 میلیون آنها به طنز، لطیفه و نکته گویی اختصاص یافته است. (46) گرچه، بر طبق نظر سنجیهای مشارکتی انجام شده از سوی نگارندگان این مقاله از طبقات و اقشار مختلف، به تازگی، درصد SMSهای طنز از 50 درصد به 30 تا 35 درصد کاهش یافته و این روند نزولی همچنان ادامه دارد و SMS، به کارکردهای واقعی خود نزدیکتر شده است.
یکی از ویژگیهای این سیستم نوین ارتباطی در ایران، زبان خاصی است که در SMS به کار می‌رود. بحث از زبان SMS رااز دو منظر می‌توان مورد توجه قرار داد: 1 - به لحاظ نوشتاری 2 - از جنبه ادبی
به لحاظ نوشتاری، SMSها به سه طریق انگلیسی، فنگلیشی و فارسی فرستاده می‌شود.از آنجا که فناوری SMS، بر اساس زبان انگلیسی تعبیه شده، طبعاً، به کارگیری آن با این زبان بدون هرگونه مشکلی است. اما، از آن رو که گروهی از ایرانیان، آمادگی ارتباط به وسیله این زبان را ندارند، از روش دیگری استفاده کرده‌اند. در این روش، از حروف انگلیسی و واژگان یا کلمات فارسی استفاده می‌شود که به آن اصطلاحاً، فنگلیشی یا پینگلیشی می‌‌گویند. البته، با گذشت زمان و با ظهور موبایل‌هایی که با زبان فارسی سازگار است، این مشکل نیز رفع شده و در حال حاضر، بسیاری از SMSها به زبان فارسی نگاشته می‌شود.
از زمانی که امکان فرستادن SMS تصویری نیز فراهم شده، شاید بتوان آن را زبان چهارم SMS دانست.
به لحاظ ادبی، یکسری خصوصیات زبانی در میان بیشتر SMSها مشترک است:
- زبان SMS، زبان طنز است. از پیامهای کوتاه اخلاقی، اطلاع‌رسانی، مذهبی و ادبی که بگذریم، در سایر انواع SMSها،‌این زبان تنها زبان طنز است که به رسمیت شناخته می‌شود.
- زبان SMS، زبان ایجاز و اختصار است.
- زبان SMS، زبان محاوره‌یی است. از برخی گونه‌های خاص؛ مانند SMS رمانتیک و ادبی که بگذریم، سایر موارد، زبانی عامیانه و غیر ادبی دارد، که به گفتار نزدیکتر است تا به نوشتار.
- زبان SMS، زبان گوشه و کنایه است. بسیاری از پیامها، در لفافه و غیرصریح بیان می‌شود. این امر، ریشه در خصلت کنایه‌گویی و فرار از صراحت لهجه ما ایرانیان دارد.47
- بعد از بیان ویژگیهای SMS در ایران، کارکردهای آن را می‌توان چنین برشمرد:

5 - 2 - پ - کارکرد پیامرسانی
پیامرسانی، همان کارکرد اولیه و ذاتی SMS است که در همه جای دنیا یکسان است و از آن، به سرویس پیام کوتاه یاد می‌شود. تفاوت SMS، با مکالمه تلفنی در آن است که؛ اولی، به نحو نوشتاری است و در موقعیتهای بسیاری که امکان مکالمه تلفنی وجود ندارد، به خوبی نقش آن را نمایندگی می‌کند. این کارکرد، از آن رو در ایران مورد اقبال است که در بسیاری از مواقع،‌خصوصاً در ساعات کاری روز، شبکه مخابراتی کشور از ارایه ارتباط تلفن با موبایل ناتوان است و به اصطلاح، خط‌دهی به موبایل، با مشکل روبه‌رو است.

6 - 2 پ - ایجاد ارتباط انسانی
زندگی، در دورانی که عصر مدرنیسم و صنعت نام گرفته و در اجتماعی که دوران گذار خود را می‌پیماید، آثاری دارد که یکی از آنها قربانی شدن روابط انسانی است. ایران و بویژه تهران، که در حال حاضر در چنین شرایطی قرار دارد، نیازمند یافتن جایگزینهایی برای شیوه‌های سنتی‌تر روابط انسانی است. SMSها، بخشی از این بار اخلاقی را به دوش می‌کشند. چه بسیار SMSها که موجب شکل گرفتن رابطه‌یی تازه میان دونفر می‌شوند.

7 - 2 - پ - ایجاد تفنن و سرگرمی و تولید انبوه طنز
تجربه تلخ هشت سال جنگ، فشار بار دوران سازندگی، مشکلات بسیار مالی و اقتصادی جاری و چندپیشه بودن بسیاری از افراد، باعث شده است تا جامعه به لحاظ روحی سخت نیازمند تفریح و تفنن باشد. از آنجا که رسانه‌های عمومی، بخوبی این نیاز جامعه را برآورده نمی‌کنند، SMSها، به عنوان رسانه‌یی جایگزین یا مکمل، در تکرار هر روزه خود، کارکردی سخت شادی‌آفرین پیدا کرده‌اند.
ایجاد تفنن و سرگرمی، نیازمند انبوهی از فکاهیهای جدید است. SMSها، بویژه با دستمایه قرار دادن امور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی،‌عرفی و … هر روز نو می‌شود.

8 - 2 - پ - کارکرد تبلیغاتی
این کارکرد بیشتر مورد استفاده کارخانه‌ها، بانکها، برخی ادارات و مراکز دولتی، سازمان صدا و سیما و برخی مراکز دینی قرار می‌گیرد، که جهت تبلیغ کالاها، یا خدمات خود از آن بهره می‌ برند. گرچه همواره بهره‌برداری از پیام کوتاه، بحثهای حقوقی بیشماری، مبنی بر تجاوز به حریم خصوصی افراد به همراه داشته است، نکته جالب توجه آنکه؛ به رغم اعلام شرکت ارتباطات سیار برای جلوگیری از فرستادن این گونه SMSها برای کسانی که مایل به دریافت آن نباشند، در طول یک سال گذشته، تنها 3561 نفر، از بالغ بر 5 میلیون و 800هزار مشتر ک، درخواست عدم دریافت این گونه پیام‌ها را داده‌اند.

9 - 2 - پ - کارکرد رسانه‌یی
مخاطبان رسانه‌ها، دارای علایق خاصی هستند که در انتخاب رسانه مطلوب، نقش اساسی ایفا می‌کند. به عبارت دیگر، مخاطبان در پی آن هستند که آنچه را از جنس علایق‌شان است، در رسانه بیابند. با توجه به این اصل، آنچه در مورد رسانه‌های موجود در ایران مشهود است، برآورده نشدن خواست و علایق مخاطبان و نوعی بی‌توجهی به سلیقه آنان رویکرد اطلاع‌رسانی قطره‌چکانی، موجب شده تا در این میان، SMS با توجه به ویژگیهای منحصر به فردش، نقش بدیل را برعهده گیرد.

10 - 2 - پ - ایجاد شبکه‌های اجتماعی مجازی
شبکه‌های اجتماعی، بافتهای جامعه است که به وسیله تارهای نامریی ارتباطات اجتماعی، به هم تنیده شده. یکی از کارکردهای مهم SMS، آن است که با برقراری ارتباط با دیگران، موجب تقویت یک شبکه اجتماعی و یا ایجاد شبکه‌یی جدید می‌شود. البته، شبکه تازه تأسیس، ممکن است ناپایدار و کم‌دوام، یا پایا و با دوام باشد. در حال حاضر، بسیاری از افراد در اتاقهای گفتگو (Chat - Rooms) و یا وبلاگها، شماره موبایل خود را به دیگران می‌دهند و از آنان درخواست می‌کنند که SMSهای جدید را برایشان بفرستند. همان‌طور که، مراجعه‌کنندگان و یادداشت‌نویسان یک وبلاگ، یا اتاق گفتگو، گاه یک شبکه اجتماعی را تشکیل می‌دهند، مبادله کنندگان SMS نیز می‌توانند یک شبکه اجتماعی مجازی ایجاد کنند. شبکه اجتماعی، بسته به موضوع ارتباط اعضا، می‌تواند سیاسی، اجتماعی، مذهبی، ادبی و … باشد. با تشکیل این شبکه‌ها، می‌توان کارکردهای خاصی را نیز از آنها انتظار داشت. این شبکه‌ها، دارای ظرفیتی بالا است و قادر است پیامی را در زمانی بسیار کوتاه، در سرتاسر کشور و در میان لایه‌های مختلف مردم پخش کند.48

11 - 2 - پ - ساخت پذیرشها، یا وجهه‌نظر
عملکرد سریع و فراگیر SMS، که حاصل کارکرد رسانه‌یی و ایجاد شبکه اجتماعی آن است، به کارکرد دیگری منجر می‌شود که ساخت پذیرش یا وجهه‌نظر است. در شرایط سلب اعتماد از رسانه‌های رسمی، بهترین موقعیت برای رسانه‌های جایگزین پیش می‌آید که با استفاده از ظرفیتهای خود به ساخت دیدگاه عمومی در مورد مسایل گوناگون بپردازند. SMS در این کارکرد، رسانه‌یی مردمی است که محتوایش،‌از پذیرش قابل قبولی برخوردار است.

12 - 2 - پ - کارکرد سیاسی
کارکرد سیاسی را، شاید بتوان یکی از بزرگترین کار ویژه‌های SMS در ایران دانست. حجم بسیار گسترده‌یی از پیامهای کوتاه، د ارای مضمون سیاسی است. گویی فناوری تازه، بهترین ابزار را در خدمت مردمانی قرار داده است که در طول تاریخ، همواره ناخرسندی خود از حکومت را با طنز بیان می‌کرده‌اند.
کارکردهای سیاسی SMS را می‌توان با شبنامه‌ها مقایسه کرد. شبنامه‌ها، همزمان با ورود دستگاههای چاپ و تکثیر در دوران قاجاریه و متناسب وبا فضای جامعه سیاسی - مطبوعاتی کشور،‌در تاریخ وسایل ارتباط جمعی ایران ظهور پیدا کردند. شبنامه، نشریه‌یی بود که در برابر روزنامه‌ - که با هویت مشخص گردانندگان و نویسندگان آن و به صورت آشکار منتشر می‌شد - به صورت پنهانی تهیه، تکثیر و توزیع می‌گردید.بعدها، بویژه در نهضت مشروطه‌، به صورت جنگ‌افزاری کارساز در خدمت برخی از مشروطه‌خواهان قرار گرفت. این نوشته‌ها، با هدفهای سیاسی - اجتماعی و برای برانگیختن مردم بود و از اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه باب شد. (49) شبنامه‌ها، در واقع داستانها، گزارشها و اتهام‌نامه‌های علیه شاه و صاحبان سمتهای سیاسی – اجتماعی بود که بیشتر با قلمی نیشدار، یا طنزآلود، بدون امضا و نشانی، بر روی یک صفحه تکثیر می‌شد. (50)
البته، شبنامه‌ها در مواردی دچار کژکار کردیها و بدکارکردهایی نیز شده و در چارچوب غرض‌ورزیها و منافع شخصی، ابزار دست رقبای سیاسی – به منظور تخریب چهره و وجهه رقیب و از میدان به در کردن یکدیگر - شد.(51) به لحاظ تاریخی، برخی از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، بویژه تاریخ‌نگاران مطبوعات سیاسی، رقابت میان امین‌الدوله با عین‌الدوله در انتشار شبنامه‌های هجوآمیز و فحشنامه‌ها در دوران مظفرالدین شاه و در آستانه انقلاب مشروطه را در این راستا ارزیابی می‌کنند. (52) با وجود به فراموشی سپرده شدن نقش شبنامه، دوباره، ردپای آن را در انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری می‌توان دید. در این دوره، شبنامه‌ها، به منظور تخریب چهره و وجهه سیاسی – اجتماعی و تشخیص شماری از کاندیداهای ریاست جمهوری، به کار برده شد. (53)
SMS نیز، همچون شبنامه‌ها، در مواردی دچار کژکارکردیهایی شده و در جهت تخریب چهره شخصیتهای سیاسی و رقبای فکری به کار گرفته شده است. بهره‌گیری از SMS که در دی ماه 1385 در تخریب وجهه رییس سازمان گردشگری و میراث فرهنگی – که در عین حال معاونت رییس جمهوری دولت اصولگرا را نیز بر عهده دارد - در مراسم افتتاحیه نمایشگاه گردشگری در ترکیه، با دست زدن در پایان رقص سماعی، بهانه لازم را به رقبا داد؛ در این زمره قابل ارزیابی و توجه است.
کارکرد سیاسی SMS در مقاطعی همچون زمان انتخابات، بسی نمایان‌تر می‌شود. SMS، نخستین تجربه کارکرد سیاسی خود را در انتخابات هفتم مجلس شورای اسلامی از سر گذراند؛ آنجا که رسانه‌های عمومی، از بحث پیرامون مسأله تحریم انتخابات منع شده بودند، SMSها، پیام طرفداران تحریم را به همه جای کشور رساندند. هرچند، از نتیجه و میزان تأثیرگذاری این پیامها اطلاعاتی در دست نیست، ولی، نفس این اقدام، خود نکته‌یی حائز اهمیت در معادلات سیاسی ارزیابی می‌شود. دومین تجربه سیاسی SMS، در آستانه نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ظهور و بروز یافت. در این انتخابات، بعضی از پیامهای مبادله شده، به منظور تخریب کاندیداهای ریاست جمهوری بوده است. (54)
سومین تجربه، مربوط به انتخابات اخیر (24 آذر 1385) شورای شهر و خبرگان است. در این دوره، SMSها، به عنوان ابزار تبلیغات، توانستند بخش وسیعی از کشور را پوشش دهند و SMS به صورتی گسترده، وارد عرصه تبلیغات سیاسی کاندیداها شود. (55) پیامها در این دوره از انتخابات، عاری از تبلیغات تخریبی برای کاندیداهای مختلف بوده و از جریانهای مختلف سیاسی، SMSهایی برای شهروندان، بویژه در تهران و شهرهای بزرگ فرستاده شده است. در جریان انتخابات یاد شده، خبری مبنی بر ضرب و شتم اعضای هیأت نظارت، توسط هواداران یکی از کاندیداهای یک گروه ائتلافی، برای میلیونها نفر در چندین نوبت و به منظور تخریب چهره گروه و کاندیدای رقیب، فرستاده شد. (56)

ت) برخی تجربیات جهانی در بهره‌گیری از SMS
1 - ت - تجربه انتخاباتی در کشورهای توسعه یافته
در این سالها، پیشرفتهای فناوری و الکترونیک شدن مراکز و سازمانهای دولتی و خصوصی، رشد چشمگیر داشته است. سیستمهای الکترونیک، مانند دولت الکترونیک(57) و اخیراً، رأی‌گیری الکترونیک(58)، روز به روز در حال نفوذ به زندگی مردمان است. تجربه نشان داده که الکترونیک کردن بخش یا بخشهایی از یک سازمان، رشد کیفی مناسبی در روند کاری آن سازمان به وجود آورده است. یکی از مهمترین اهداف دولت الکترونیک(59)، صرفه‌جویی در وقت مردم و کاهش هزینه‌های اجرایی سازمانهای دولتی است که سیستم رأی گیری الکترونیک، به عنوان زیرسیستم دولت الکترونیک، چنین اهدافی را دنبال می‌کند. (60)
انتخابات عمومی در کشورهای اروپایی و آمریکایی، در سال‌های اخیر، به صورت نیمه الکترونیکی و الکترونیک امتحان شده و نتایج مطلوبی را هم به دنبال داشته است. (61) طبق آمار هم پرسیهای به عمل آمده در این کشورها، به طور میانگین 75% از مردم (90% مردم بلژیک، 70% مردم انگلستان، 75% مردم ایالات متحده آمریکا) با الکترونیکی کردن سیستمهای رأی گیری – جهت اطمینان بیشتر از صحت برگذاری انتخابات و همچنین افزایش سرعت در ا اجرا و کاهش هزینه‌ها – موافق هستند.
یکی از مهمترین مشکلات در کشورهای اروپایی و آمریکایی، پایین آمدن شمار شرکت‌کنندگان در انتخابات عمومی است. چنان که در اروپا، تعداد شرکت‌کنندگان در سال 1950 که 37/83% بود، در آخرین انتخابات پارلمان، به حدود 24% کاهش یافته است. همین مشکل، باعث شده که حتا، کشورهای محافظه کار، مانند انگلستان - که دارای روند انتخاباتی ثابت در 100 سال گذشته بودند – طرحهای جدید و مورد اعتماد برای مردم، جهت افزایش تعداد شرکت‌کنندگان در انتخابات ارایه دهند. (62)

1 - 1 - ت - نیوزیلند
دولت نیوزیلند برای انتخابات پارلمانی در سال 2005 میلادی، پیام کوتاه را به عنوان اصلی‌ترین گزینه ارتباطی برای عموم مردم در نظر گرفت. دولت این کشور، اهداف خود را از به کارگیری SMS در این انتخابات، به این شرح اعلام کرد:
1 - متقاعد کردن افراد واجد شرایط برای ثبت نام در انتخابات پارلمانی سال 2005،
2 - گسترش مبارزات انتخاباتی و تماس با مرکز، که به طور گسترده‌ بر کاربران زیر متمرکز است:
افرادی که تا به حال رأی نداده‌اند، افرادی که تازه 18 ساله شده‌اند، افرادی که بتازگی مهاجرت کرده‌اند (مهاجران) و افرادی که انگلیسی، زبان دوم آنهااست.
3 - برقراری ارتباط در زمان کوتاه، از راه یک مرکز پیام کوتاه و همچنین پشتیبانی و حمایت از روند کاری خدمات حوزه‌های رأی گیری در مکانهای مختلف.
4 - منظم کردن و دسته‌بندی اطلاعات و آرا، از طریق تماسهای پیام کوتاه دو طرفه، با گزارش جزییات؛ شامل طبقه‌بندی خدمات، زمان انتظار، زمان استفاده و … در یک مرکز پیام کوتاه.
در نیوزیلند، SMS به منظور شکستن حصارها و محدودیتهای ثبت نام برای شرکت‌کنندگان درانتخابات معرفی شده، بخصوص جوانان، توانستند با استفاده از این سرویس، ثبت‌نام خود را با کمترین تأخیر انجام دهند. همچنین، درخواست برای ثبت نام انتخاباتی، به واسطه سرویس پیام کوتاه افزایش یافت. از سوی دیگر، سیستم، دسترسی مردم را به فرم ثبت‌نام آسانتر کرد.
بر این اساس، معرفی شبکه پیام کوتاه، دسترسی کاربران را تا حدود 50% افزایش داد. یک پیام کوتاه کاربر را تحریک می‌کند تا وارد عمل شود و این عمل از طریق SMS خیلی سریعتر از E - mail و تلفن صورت می‌گیرد. در انتخابات نیوزیلند، تماسها، حدود 72% در دو هفته نخست، در مقایسه با سال 2002، افزایش یافت.
مرکز ثبت انتخابات، با نتایج جالبی در استفاده از SMS، به عنوان یک گزینه اصلی تماس، روبه‌رو شد. این مرکز، در دو هفته نخست، در مقایسه با سال 2002، 72% درخواست برای ثبت نام داشته است. 51% درخواستهای ثبت شده، از طریق SMS بود و این در حالی بود که همه کاربران، همچنین امکان انتخاب گزینه‌های دیگری؛ همچون تلفن یا اینترنت را نیز داشته‌اند. در مقایسه با سال 2002، کاربران تلفن و نامه در یک حد بوده‌اند. اما، کاربران E - mail در سال 2005، حدود 80% کاهش یاتفه‌اند (انها SMS را به E - mail ترجیح داده‌اند). همچنان که مطرح شد، از آنجا که هزینه تماس هر کاربر از طریق SMS، 80% ارزانتر از هزینه مکالمه است، استقبال از SMS در این انتخابات، بیش از حدی بود که مسوولان این کشور انتظار آن را داشتند. (63)

2 - 1 - ت - انگلستان
در انگلستان نیز شورای شهر شفیلد،(64) انتخابات سالانه را، از یک راه برنامه نوین سه گزینه‌یی،انجام داد. در ماه می سالهای 2002 و 2003 در انتخابات مجلس، رأی دهندگان توانستند از سه ابزار سده 21، یعنی: اینترنت، تلفن مجانی(65) و فرستادن متن از روش SMS و یا از راه دسترسی عمومی به صندوقها و مراکز سنتی رأی گیری، آرای خود را ثبت کنند. حمید رضا ترکمندی ، زیباوب www.zibaweb.com
در آغاز روی کارآمدن رهبران جدید، اداره نخست‌وزیری انگلستان نگرانی خود را درباره کاهش شرکت‌کنندگان اعلام کرد. چنان که، در سال 2000، آرای انتخابات ملی، تا 6/29% کاهش یافت و در سال 2001، در انتخابات سراسری، آراء به 4/59% کاستی گرفت و این کمترین اندازه مشارکت از زمان جنگ جهانی اول بود. در همان زمان، شورای شهر شفیلد تصمیم به استفاده از رأی گیری به شیوه الکترونیکی گرفت. این دسترسی جدید به شیوه‌های نوین انتخابات، یک سکوی پرتاب را برای دولت ایجاد کرد و اهداف دموکراسی الکترونیکی، همانند گسترش استفاده از کارتهای هوشمند، انتخابات مجازی و نظرسنجیها را فراهم آورده است. با این اهداف کلیدی و نشانگرهای اجرایی، شورای شهر شفیلد یک برنامه طراحی کرده است:
- رأی گیری آسانتر و در دسترس‌تر،
- تازه کردن سامانه رأی گیری در سده 21،
- آسان کردن ارتباط عموم مردم با دولت، از طریق معرفی دولت الکترونیک. پروژه، به منظور سازگاری با تغییرات در فناوری و سیاست دولت و گسترشهای قانون طراحی شده است. نتایج به دست آمده در این پروژه، از نظر همه مسوولان محلی شرکت‌کننده، موفق بوده و علاقه مردم را به چنین مدیریتهایی جلب کرده است. (66) نتایج به دست آمده، حاکی از افزایش 8% در رأی گیری جدید نسبت به رأی گیری سنتی است. همچنین، تقریباً 40% افرادی که رأی می‌دهند، از شیوه جدید استفاده می‌کنند و رأی الکترونیکی، بیش از روش پستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (67)

3 - 1 - ت - مجارستان
مجارستان در انتخابات آوریل سال 2002 میلادی از SMS و E - mail برای انتخابات بهره برد. در این انتخابات، رقابت سخت طرفین با نتایج به دست آمده، گروههای انتخاباتی را به هم نزدیک کرده است. در طی دو هفته آخر مبارزات انتخاباتی، بین طرفهای رقایت انتخاباتی، فناوری متقابل، ارتباطات میان مردمی؛ به طور ناگهانی در مقیاس بزرگی مورد استفاده قرار گرفت.
در کشوری با 10 میلیون نفر جمعیت، حدود 53% مردم آن تلفن همراه دارند و 15% کاربر اینترنت هستند. در این انتخابات، میلیونها پیام کوتاه سیاسی از طرف هواداران احزاب، به روشهای E - mail یا SMS فرستاده شد. در طول مبارزات انتخاباتی، روزانه حجم SMS در حدود 20 الی 30 درصد افزایش یافت. مشارکت مردم این کشور در این انتخابات فزونی گرفت، به طوری که نقش مهم فناوری جدید در طول رقابت انتخاباتی در مجارستان، بی‌سابقه بوده است. (68)

2 - ت - جنبش سیاسی SMS در شرق آسیا

1 - 2 - ت - فیلیپین
فیلیپین، در سال 2002، نخستین آزمایش واقعی فناوری فرستادن پیامهای کوتاه را در معرض دید همگان گذاشت. «هاوار رینگولد» نویسنده کتاب «جوامع هوشمند: انقلاب اجتماعی آینده» می‌گوید: تظاهرکنندگان سیاهپوش فیلیپینی، از راه یک خطر سیار منفرد، خبردار شده بودند که قرار است تجمع اعتراض‌آمیزی در یکی از خیابانهای شهر مانیل برپا شود. متن پیغام دریافتی آنها از این قرار بود؛ “Black EDSA. Dress 2Go” در واقع، به طور خلاصه، به نشانی محل برپایی تجمع اشاره و تأکید شده بود که معترضان، لباس سیاه به تن کنند. برپایی این قبیل تجمعات، سرانجام به واژگونی حکومت «جوزف استرادا» رئیس جمهور وقت فیلیپین انجامید.
از آن زمان تاکنون، استفاده از SMS به عنوان یک ابزار سیاسی بسیار فراگیرتر شده است. رینگولد در این باره می‌گوید: «رویدادهای بزرگی در نتیجه استفاده از این فناوری در حال اتفاق افتادن است. من می‌توانم کشورهای چندی را در بخشهای مختلف جهان در ذهن خویش مجسم کنم که انتخابات آنها در آینده تحت تأثیر این فناوری قرار می‌گیرد.»(69)

2 - 2 - ت – کره جنوبی
کره جنوبی، نمونه جالبی از تأثیر فناوری SMS بر سرنوشت انتخابات آن است. هم‌اکنون، بسیاری از کارشناسان کره‌یی با این عقیده موافقند که «روموهیون» رئیس جمهور فعلی، هرگز بدون کمک اینترنت و SMS قادر به پیروزی در انتخابات گذشته نبود. اوضاع داخلی کره در دسامبر سال 2002، به گونه‌یی بود که جریان اصلی رسانه‌های محافظه‌کار، با تمام قوا از «لی‌هوی‌چانگ» رقیب انتخاباتی «رو»‌ طرفداری می‌کردند، بویژه، زمانی که یکی از رقبای پیشین - که صلاحیت «رو» را مورد تأیید قرار داده بود – به طور غیرمنتظره، پشتیبانی خویش را از او در آستانه روز برگذاری انتخابات قطع کرد. اما، هواداران تبلیغاتی «رو» - که بیشترشان از نسل جوانتر «فناوری اطلاعات» بودند - تلاش پیگیری را در واپسین دقایق و لحظه‌های باقیمانده به برگذاری انتخابات صورت دادند. آنها، با فرستادن نامه‌های الکترونیک E.mail) و SMS) برای 800 هزار رأی دهنده در صبح انتخابات، عملاً تلاش کردند تا مخاطبان پیامهای خویش را به حضور در پای صندوقهای رأی تشویق کنند. با تلاش وبسایت‌های خبری جایگزین، نظیر oh, My News و فرستادن پیامهای SMS، «رو» توانست در انتخابات ریاست جمهوری آن سال، با اختلاف فقط دو درصد، بر رقیب خود پیروز شود. مدیر بین‌المللی oh, My News می‌گوید: «شاید شما به برنامه‌های تولید شده در تلویزیون اعتماد نداشته باشید، اما، یقیناً پیغامی را که از یک دوست دریافت می‌کنید، جدی خواهید گرفت.»70

3 - 2 - ت - کره شمالی
کره‌شمالی، در زمره منزوی‌ترین رژیمهای استبدادی جهان طبقه‌بندی می‌شود. ورود شمار قابل توجهی از خطوط تلفن سیار از کشور چین، باعث شده است تا تلاش مراجع حکومتی برای ممنوع ساختن استفاده از این قبیل وسایل ارتباطی، تا حد زیادی ناکام جلوه کند. فعالان حقوق بشر، طی سالیان متمادی تلاش می‌کردند تا برای آگاه ساختن مردم کره از تحولات منطقه‌یی و بین‌المللی، به قاچاق رادیو به این کشور فقیر بسنده کنند. اما، همین افراد، در حال حاضر با حیرت عمیقی به نقش و تأثیرگذاری فناوری موبایل در بهبود شرایط داخلی جوامع بسته می‌نگرند.

4 - 2 - ت - چین
در کشورهایی مانند چین، که اینترنت را سانسور می‌کنند، تلفن سیار می‌تواند نقش مهمتری بازی کند. آنها، یکی از معدود ابزارها برای بیان ناگفته‌ها - بی‌ترس از سانسور - را در اختیار افراد می‌گذارند. این کشور، بزرگترین بازار تلفن سیار را، با کمابیش 350 میلیون کاربر، در اختیار دارد. در دسامبر 2005، 12هزار کارگر چینی، در اعتراض به یک تهیه کننده محصولات Wal - mart دست به اعتصاب زدند. اگرچه آنها در یک اتحادیه متشکل نبودند، اما دسترسی به SMS کافی بود تا هماهنگی لازم برای تبلور چنین اعتراضی پدید آید.
بهار سال 2006، چین به مدت سه هفته در تب اعتراضات وسیع ضد ژاپنی می‌سوخت. جوانان چینی، با فرستادن نامه‌های الکترونیکی و پیغامهای کوتاه‌ چند حرفی، عملاً هموطنان خویش را به تحریم کالاهای ژاپنی و روانه شدن به خیابانها تشویق می‌کردند.
اطلاعات بعدی، در مورد مسیرهای راهپیمایی و حتا، نوع شعارهایی که قرار بود فریاد زده شود، جزء عناصر اصلی پیغامها بود. اگرچه این پیغامها هیچ هویت سازمانی آشکاری نداشت، اما، کمک کرد تا 20 هزار نفر برای برپایی یک راهپیمایی سراسری در 16 آوریل گردهم آیند.
از زمانی که حکومت چین درصدد برآمده است تا راهی را برای فیلتر کردن عملی پیامهای SMS بیابد، بارها ناچار شده تا از طریق توسل به همین فناوری، به فرستادن پیغامهای هشداردهنده در مورد لزوم گردن نهادن به مقررات داخلی و حفظ آرامش جامعه بپردازد. با این حال، شیوع فناوری فرستادن پیام کوتاه، نمایانگر چالشی جدی برای حکومت چین است. پس از اعتراضات خونین دانشجویان و فعالان سیاسی در میدان «تیان آن‌من» مراجع حکومتی در چین به تصویب مقرراتی پرداختند که به موجب آنها گرفتن پروانه از نمایندگیهای محلی امنیت عمومی سراسر کشور، برای برپایی تظاهرات تاکید شده است. «کیانگ ژیائو» مدیر «پروژه اینترنت چین» در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی می گوید: «حالا هرکس می تواند از SMS و E - mail برای سازماندهی یک اعتراض دسته جمعی در مقیاس بزرگ استفاده کند، بدون این که نیازی به گرفتن پروانه از دولت باشد». وی در ادامه می‌افزاید:«جوانان امروز چین ابزارهای ارتباطی بسیار قدرتمندی را در اختیار دارند.»71
3 - ت - دموکراسی سازی در خاورمیانه
1 - 3 - ت - لبنان
فرستادن پیغام از طریق خطوط تلفن همراه در خاورمیانه نیز تأثیرات عمیقی را برجای نهاده است. در مارس سال 2005، شهروندان لبنانی از E - mail و SMS برای سازماندهی یک راهپیمایی بسیار باشکوه در بیروت استفاده کردند و موفق شدند تا یک میلیون تظاهر کننده را که ظاهراً همگی خواستار خروج نظامیان سوری از کشورشان و نیز کناره‌گیری دولت طرفدار سوریه در لبنان بودند، جمع کنند. حدود یک ماه بعد، زیر فشار سازمان ملل متحد و فشار تظاهرکنندگان لبنانی، 14 هزار نظامی سوری مجبور به ترک لبنان و پایان دادن به حضور 29 ساله خویش در این کشور شدند.

2 - 3 - ت - کویت
در کویت نیز، زنان با تشکیل تجمعاتی – که گستردگی و تنوع آنها تاکنون سابقه نداشته است - خواستار برخورداری از حق رأی در انتخابات کشورشان شدند. برخلاف سالهای پیش، اعتراضات امسال زنان کویتی بسیار مؤثرتر بوده است. زیرا، امکان فرستادن پیام از طریق تلفنهای همراه، در عمل به ظاهر کنندگان کویتی اجازه داد تا دختران جوان را از مدرسه‌ها بیرون بکشند و به خیابانها روانه کنند تا از این طریق به پیشبرد اهداف خویش امیدوارتر باشند. تلاشهای معترضان، بالاخره، نتیجه داد. پارلمان کویت، اخیراً لایحه‌یی را به تصویب رساند که براساس آن، زنان این کشور حق رأی دادن در انتخابات و خیز برداشتن برای تصدی کرسیهای پارلمانی و شورای محلی را خواهند داشت.72

3 - 3 - ت - عراق
در عراق نیز، با توجه به شرایط حاکم براین کشور، مضامین پیامهای کوتاه؛ شامل لطیفه‌ها و صداهایی درباره بمب‌گذاریهای انتحاری، فرقه‌گرایی، قیمت بنزین، صدام حسین و بوش است.
محتوای یکی از پیامهای ظریف و نیشدار این است:
«جناب بوش، یک برنامه زمانبندی شده برای عقب‌نشینی مردم عراق از خاک این کشور را اعلام کرده است!».
در این کشور، به دلیل شرایط امنیتی، بیشتر رستورانها، کافه‌ها و سینماها بسته است. بنابراین، پیام کوتاه و زنگهای گوناگون برای عراقیها، به عنوان وسیله‌یی برای ایجاد تفنن و سرگرمی، به کار می‌رود. بعضی از عراقی‌ها، از موبایل‌های خود برای بیان اظهارات سیاسی استفاده می‌کنند. همین‌طور، طرفهای رقابتهای سیاسی، از زنگهایی با مضامین «سرزمین من عراق» و یا سرود ملی این کشور پیش از صدام - به سبب محبوبیت پیام کوتاه - به عنوان راهی برای کسب پیروزی در مبازرات پارلمانی سال گذشته این کشور استفاده کردند.73
نتیجه گیری
بنیان کارکردگرایی بر این واقعیت استوار است که دوام و بقای کلیه سنن و مناسبات و نهادهای اجتماعی، به کار یا وظیفه‌یی بستگی دارد که در نظام اجتماعی برعهده می‌گیرند. در این میان، آنچه مطرح و مهم تلقی می‌شود، سودمندی آنها در کل نظام است. زیرا، مبادله را تسهیل می‌کنند تا کلیه گروههای درگیر و عناصر ذینفع از آن بهره جویند.74
در این مقاله، تلاش شد تا ضمن طرح کار ویژه‌های مختلف SMS، وجوه مختلف کارکردی این ابزار نوین ارتباطی - بویژه با ذکر مصادیق و نمونه‌هایی از آن - مورد طرح و بررسی قرار گیرد.
گفتن ندارد که ارتباطات، عامل مهمی برای دگرگونی و تحول در جهان معاصر است. از اختراع صنعت چاپ و تحول در جهان معاصر است. از اختراع صنعت چاپ گرفته تا پیدایش فناوریهای نوین مخابراتی و ارتباطی، همگی در خدمت تغییر و تحول بوده است.
تلفن همراه، از جمله آ‌خرین فناوریهایی است که با وجود مدت کمی که از ورود آن به کشور ما می‌گذرد، تأثیرات چشمگیری را در حوزه‌های گوناگون به جای گذاشته است.
در کشورهایی که دستاوردهای چشمگیر در حوزه فناوری داشته‌اند، همچون کره جنوبی، فرستادن پیام با تلفنهای همراه، به شیوه‌ای برای ترویج چیزی تبدیل شده است که کارشناسان، از آن به عنوان «دموکراسی موبایل» یاد می‌کنند. این حالت، در جوامع کنترل شده‌یی، مانند چین و کشورهای خاورمیانه، حتا، شدت بیشتری دارد. زیرا فناوری‌ فرستادن پیامهای کوتاه، با نظارت گسترده مراجع حکومتی روبه رو نبوده و هزینه مادی – امنیتی آن نیز چندان زیاد نیست. در عمل کانال زیرزمینی تازه‌ای برای بیان حقایق سانسور نشده - البته در قالب عبارتهای کوتاه – فراهم آمده است. تظاهرکنندگان از این ابزار پیشرفته برای بسیج افکار عمومی، جهت برپایی تجمعات اعتراض‌آمیز، هشدار به مراجع حکومتی در برابر تضییع حقوق شهروندان و بعضاً، پخش هرزنامه‌های سیاسی، استفاده می‌کنند. این فناوری، همچون جوامع را قادر ساخته تا با سرعت بی‌نظیری، به طراحی اقدامات دسته جمعی بپردازند.
البته، فرستادن پیامهای کوتاه از طریق تلفن همراه، می‌تواند به ابزاری در خدمت گروههای تروریستی نیز قرار گیرد. شبکه تروریستی «القاعده» طی سالیان اخیر توانسته است، با بهره‌گیری از این فناوری، نیروهای خود را سازماندهی کند. مواردی نیز وجود داشته که قابلیت فرستادن پیامهای کوتاه عملاً بروز خشونتهای جبران ناپذیری را موجب شده است. رینگولد می‌گوید: نمی‌خواهم بگویم که فناوری موبایل یکسره خوب یابد است؛ در حقیقت، وقتی زمان برگزاری انتخابات فرا می‌رسد، شما می‌خواهید به نتیجه آن بیندیشید. بی‌گمان دوست ندارید که دیگران بی‌انگیزه لازم و بی‌آگاهی و اندیشیدن، با موضوعی به این پایه از این اهمیت برخورد کنند.
با تمام این اوصاف، فعالان حوزه‌های سیاسی و اجتماعی، به طور کاملاً محتاطانه‌یی، امیدوارند که این فناوری تأثیرات عمیقی را در بطن جوامع محدود کننده آزادی بیان ایجاد کند و استفاده از فناوری موبایل در کنار اینترنت و خدمات پستی آن بتواند آینده‌یی متفاوت را برای جهانیان رقم بزند.

پاورقی‌ها:
1 - عضو هیأت علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد تهران مرکزی)
2 - کارشناس ارشد رشته روابط بین‌الملل
3 - Short Message service
4 - SMS، به عنوان ابزار نوین ارتباطی از دیدگاههای مختلفی از جمله: نظریات ارتباطی، قابل بررسی است و شناخت و بررسی دقیق جنبه‌های مختلف آن، وقت و فرصت بیشتری را می‌طلبد، که در این مختصر نمی‌گنجد. جهت آشنایی با نظریات ارتباطی، نگاه کنید به:
الف)ورنر سورین، جمیز تانکارد، نظریه‌های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381.
ب) داود زارعیان، مبانی کلی ارتباطات جمعی، تهران: انتشارات کارگزار روابط عمومی، 1382.
5 - Functionalism Theory
6 - تقی آزاد ارمکی، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سروش، 1376، ص 49.
7 - Wholes
8 - sub - systems
9 - تام او. سولیوان و دیگران، مفاهیم کلیدی ارتباطات، ترجمه میرحسن رییس زاده، تهران: انتشارات فصل نو، 1385، ص 173.
10 - غلام عباس، نظریه‌های جامعه‌شناسی، چ 10، تهران: انتشارات سمت، 1383، ص 212.
11 - Disintegration
12 - unstability
13 - حسین ابوالحسن تنهایی، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات مرندیز، 1374، صص 6 - 75.
14 - تقی آزادارمکی، همان، ص 50. و نیز بنگرید به:
- Bert N. Adams, R.A. Sydie, Sociological Theory, Thousand Oaks, California: Pine forge Press, 2001, pp. 59, 230, 259. 273, 603.
15 - هرمز مهرداد، مقدمه‌یی بر نظریات و مفاهیم ارتباطات جمعی، تهران: انتشارات فاران، 1380، ص 44.
16 - مقایسه کنید با: دنیس مک کوایل، درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382، ص 105.
17 - مقایسه کنید با: هرمز مهرداد، همان، ص 74.
18 - Correlation
19 - Continuity
20 - Mobilization
21 - مقایسه کنید با: همان، صص 7 - 76.
22 - حمیرا مشیرزاده، درآمدی نظری بر جنبشهای اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، 1381، صص 62 - 261.
23 - جهت آشنایی با ویژگیها و دیدگاه نظریه‌پردازان جنبشهای نوین اجتماعی، ر.ک. به:
الف)دوناتلادلاپورتا، ماریو دیانی، مقدمه‌یی بر جنبشهای اجتماعی، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: انتشارات کویر، 1384.
ب) علی کریمی، «جنبشهای جدید اجتماعی و هویت با تأکید بر ایران»، در کتاب نهادهای مدنی و هویت در ایران، تهران: انتشارات تمدن ایرانی، 1385.
24 - Scott B. Guthery & Mary J. Gronin, Mobile Application Development with SMS and SIM, New York: Mc Graw - hill, 2002.
25 - Point to point
26 - Point to multipoint
27 - http://www.azarsms.com/faq.html#03 (7/1/2007)
28 - http://www.Zenith-sms.com/beta/smsinfo.asp (10/1/2007)
29 - http://www.aftab.ir/news/2006/apr/22/c3c1145703972-science-education-information-tech-nology.php (4/11/2006)
30 - Ibid.
31 - Ibid.
32 - رضا شوقی، «تحلیل جامعه‌شناسی پدیده اس. ام. اس ایرانی» در:
- http://www.radiozameneh.com/special/2006/10/post-15-html (19/11/2006).
33 - امیر مسعود رادی، «SMS فراتراز یک پیام»، در:
- http://www.kurdsms.com/news/9 (4/11/2006)
34 - http://www.tcwmagazine.com/tahlil/m8- 6.Htm (4/11/2006).
35 - http://www.aftab.ir/news/2006/apr/22/c3c114503972-science-education-information-tech-nology.php (4/11/2006).
36 - Interactive
37 - زمانی که سیستم ارتباطی که در کنار تلویزیون وجود داشته باشد، به طوری که بینندگان از داخل منازل خود نوعی ارتباط دوسویه را با مجریان یک برنامه برقرار کنند، این تلویزیون اینتراکتیو نامیده می‌شود.
38 - http://www.taban.net/totala.Php? Ide-15/14 (4/11/2006).
39 - http://www.tct.ir/componentsi.php? rO v=88 KMAPDZGR…(27/12/2006)
40 - http://www.itna itna ir/archives/telecom/004168.Php (11/4/2006).
41 - http://www.aftab.op.cit.
42 - http://www.itna.ir/archives/telecom/004168.Php (11/5/2006).
43 - http://www.hamshahri.org/News/? Id=18777 (27/3/2007).
44 - رضا شوقی، همان.
و نیز جهت اطلاع بیشتر ر.ک به: حسن جوادی، تاریخ طنز در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات کاروان، 1384.
45 - http://www.Aftab.Op.cit
46 - روزنامه فناوری اطلاعات، سال اول، شماره 155، 6/9/1385، ص 5.
47 - رضا شوقی، همان.
48 - جهت اطلاع بیشتر از جامعه مجازی ر.ک به:
الف) ژان ماری گنو، آینده آزادی: چالشهای جهانی شدن دموکراسی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین‌المللی، 1384، ص 92.
ب)جمیز اسلوین، اینترنت و جامعه، ترجمه عباس گیلوری و علی رادباوه، تهران: نشر کتابدار، 1380، صص 83 - 82.
پ)هیوبرت دریفوس، نگاهی فلسفی به اینترنت، ترجمه علی ملائکه، تهران: انتشارات گام نو، 1383، ص 162.
ت) مرادعلی صدوقی، تکنولوژی اطلاعات و حاکمیت ملی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین‌المللی، 1380، صص 47 و 162 - 160.
H) Leaha Lieverouw, Sonialivings Tone (ed), Hand Book of New Media, London: SAGE Publication, 2002, pp. 39 - 41.
49 - ناصرالدین پروین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، 2ج، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1377، ج 1، ص 182.
50 - همان، ص 184.
51 - جهت اطلاع بیشتر در مورد شبنامه‌ها ر.ک به: الف) ناصرالدین پروین، همان، ج 2، صص 82 - 377.
ب)فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین شاه، 2 ج، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج 2، صص 38 - 1837.
52 - الف) محیط طباطبایی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، چ 2، تهران: مؤسسه انتشارات بعثت، 1375، ص 102.
ب)عبدالرحیم ذاکر حسین، مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، چ 3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1375، صص 47 و 48.
53 - جهت آشنایی با فضای انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری و نقش شبنامه‌ها ر.ک.به:
- امیر سیاح، نقش آفرینان سوم تیر، تهران: ناشر مؤلف، 1384، صص 64 و 66، 67.
54 - «انقلاب کوچک پیام کوتاه در انتخابات»، در:
- http://daily.Ghajar.ir/archives/039020.Html (4/7/2005).
55 - جذب SMS به صورت انبوه، از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به بخش خصوصی واگذار شد که سه شرکت اقدام به فرستادن SMSهای انبوه می‌کنند. این شرکتها، موظفند مفاد آیین‌نامه‌یی را که در سال 1383 تصویب شد و ضمانت اجرایی دارد، رعایت کنند. این آیین‌نامه، در پنج اصل مطرح می‌شود: الف) با اصول و مبانی دین اسلام و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مغایرت نداشته باشد و در تضاد نباشد.
ب) باعث تشویش اذهان عمومی نگردد. پ) مخل نظم و آرامش حاکم بر جامعه نباشد ت) به اخلاق حسنه حاکم بر جامعه آسیب نرساند. ث) با سیاستهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور مغایرت نداشته باشد.
56 - «آخرین تلاشها برای انتخابات» در:
- http:www.irna.com/fa/news/view/line-7/8509224801101134.htm (13/11/2006).
57 - E - Government
58 - E - Voting
59 - جهت آشنایی بیشتر با تعریف، ساختار، اهداف و مزایای دولت الکترونیکی ر.ک. به:
الف) محمد حسن مرادی، رقیه هاشمی، فناوری اطلاعات و دولت الکترونیکی، همدان: انتشارات نور علم، 1384، صص 98 - 73.
ب) پاتریسیاجی، پاسکوال، دولت الکترونیکی، ترجمه مسعود شفیعی، تهران: انتشارات پیام‌رسان، 1384، صص 9،10،18،24،26.
60 - Rachel K. Gibson, Andrea Rommele & Stephen j. Ward (ed), Electronic Demoaracy, London: Routledge, 2004, pp. 40, 44, 48 - 56, 195.
61 - Graeme Browning , Electronic Democracy: using The Internet to Transform American Political, second Edition, New Jersey: Information today, Inc, 2002, pp. 131 - 168.
62 - جابر کریم‌پور، کامل نورانی، «انتخابات الکترونیکی در دولت الکترونیکی»، در:
- http://www.irandoc.ac.ac.ir/Data/E-J/ vol 4/noorani.Htm (24/11/2006).
63 - http://www.callcentre - expo.co. uk/Ex-hibitorilibrary/302/Elections.Pdf (22/10/2006).
64 - Sheffield
65 - Free phone
66 - “Edemocracy in Sheffield”, in http://unpanl. Un. Org/ intradoc/ groups/ public/documents/ other/ uNpANo 22729. Pdf (22/10/2006)
67 - Ibid.
68 - Steven Clift, “Mobile Text Message (sms) and Plitics - Hungary and China”, in: the http://www.mailarchive. com/do - wire@tc. Umn. Edu/msgoo 481 - html (23/5/2002).
69 - کتی هونگ، «sms فناوری نوین ارتباطی راهی به سوی آینده»، در:
- http: www.kurdsms.com/news/11/(10/3/2006).
70 - همان.
71 - همان.
72 - کتی هونگ، همان.
73 - Hossamel. Hamalawy, “sms culture in Iraq”, in: http://arabist/net/ archives/2006/08/22/sms-culturein-iraq (22/8/2006).
74 - بنگرید به: غلامعباس توسلی، نظریه‌های جامعه‌شناسی، چ 3، تهران: سمت، 1371، ص 212.
منبع: ماهنامه اطلاعات سیاسی‌اقتصادی شماره 346-345  - نویسندگان: منیره عرب / مجتبی مقصودی

ممنوعیت استفاده از موبایل در مدارس و کلاس های درس و وظایف مدیر و

ممنوعیت استفاده از موبایل در مدارس و کلاس های درس و وظایف مدیر و معلمان در برخورد با این مشکل ،
یکی از مشکلات عمده همراه داشتن موبایل حواس پرتی دانش آموز و عدم توجه به کلاس و معلم است
             بر همه واضح است که موبایل یا تلفن همراه یک وسیله سودمند برای ارتباطات مطلوب محسوب می شود و هم می توان از آن استفاده درست داشت هم نادرست به حدی که به اندازه سلاح های گرم می تواند در سطح کلاس و مدرسه خطرناک باشد ،به زودی پیشرفتهای عجیب و غریب دستگاههای موبایل باعث تعجب همگان خواهد شد ، موبایل هایی که بوی بد دهان را به صاحبش هشدار خواهد داد ، یا دستگاههایی که تغییرات مشکل ساز ضربان قلب و حالات اورژانسی را به صاحب موبایل و یا شرکت های بیمه و مراکز اورژانس اطلاع خواهد داد، استفاده از دفترچه تلفن ، حافظه بالا برای ذخیره فایل های فشرده صوتی و تصویری ، ضبط صدا،فیلمبرداری ، عکس برداری و قابلیت های گوناگون برای والدین در کشورهای پیشرفته جهت ردگیری و کنترل فرزندان و نظارت از راه دور و غیره هر شخص را به فکر استفاده از آن می اندازد اما چه نوع استفاده ای ، با چه محتویاتی و چه احتمالاتی برای ناهنجاری و انحراف ؟ در این راستا مطالب متنوع و پیشنهادات مفید به همراه برخی مستندات ارائه می شود ، امید است مورد توجه مدیران ، معلمان ، مربیان پرورشی و والدین قرار گیرد ، به هر حال ، به همراه داشتن موبایل در کلاس درس و مدرسه دارای ضررهایی بیشتر از فواید آن است و حداقل در شرایط فعلی که فرهنگ سازی لازم انجام نشده است ، برای مدارس و والدین به یک بحران تبدیل شده است علی الخصوص وجود بلوتوث ها و پیامک ها و تراک های غیر اخلاقی و یا فیلمبرداری و گرفتن عکس از سایر دانش اموزان و انتشار آن در اینترنت یا از طریق سی دی و بلوتوث ، سوء استفاده های احتمالی دیگران از آنها ، مشکلات زیادی را به وجود آورده است .
              باید گفت ؛ در برخی مدارس ممکن است در این رابطه مشکلی وجود نداشته و یا در برخی شهر ها فرهنگ سازی لازم صورت گرفته باشد و به همراه داشتن آن امری عادی تلقی شود ، مطالب زیر به صورت کلی ارائه شده است و ممکن است به زودی با رواج ام ام اس مجددا" مشکلات جدیدی برای خانواده ها و دانش آموزان و مدارس به وجود آید ... و البته واضح است که نمی توان یک نسخه کامل و بدون نقص را برای تمام مدارس پیچید و برخی مدیران با همکاری کلیه معلمان اقدامات جالبی برای برخورد مناسب با این مسئله اتخاذ کرده اند . اهمیت قضیه به حدی است که در خیلی از کشورها ی توسعه یافته به درخواست مدیران و معلمان خارجی استفاده از موبایل در مدرسه ممنوع شده است و تلاش برای غلبه بر این مشکل مختص کشورمان نیست .
            شیوه های تقلب پیشرفته در مدارس خارجی توسط موبایل و اخلال در امر ارزشیابی ، مدیران را به فکر چاره انداخته است و برخی هم در داخل و خارج کشور ادعا می کنند سیستم مختل کردن ارتباطات موبایل را طراحی کرده و در مدارس ، جلسات ، محیط های حساس ، نظامی و غیره تا شعاع 25 متر کارایی دارد ولی مشکل اصلی مدارس ایران روشن بودن موبایل و صحبت کردن نیست بلکه محتویات آن ، اس ام اس ، تراک های مختلف ، فایل های متنوع که همگی باعث مشغولیات ذهنی دانش آموز و بی اثر کردن فرابند یاد دهی و یادگیری خواهد شد و حتی درگیریهای زیادی برای مدیران ، معلمان و والدین به وجود آورده است که باعث فرسودگی و تهی شدن انرژی آنان خواهد شد . برخی مطالب مفید را ببینید:
 
اقدام هیات دولت در کشور ژاپن برای جلوگیری از استفاده موبایل در مدارس
         به گزارش خبر گزاریAFP از والدین و مدارس ژاپنی خواسته شده تا از کاربرد موبایل برای کودکان جلوگیری نمایند.این تصمیم در روز دوشنبه توسط هیات دولت ژاپن گرفته شده است.آقای وزیر Yasuo Fukuda همچنین اعلام نمود کاربرد موبایل همچنین بروی اخلاقیات کودکان نیز تاثیر سو دارد. ایشان اعلام نموده همه ما باید تلاش کنیم که حتی دانش آموزان دبیرستانی نیز در موقع لزوم از موبایل استفاده کنند.دولت در آینده برنامه جلوگیری خود را ارائه خواهد نمود. یکی از خطرات روز افزون کشور ما زباله های کامپیوتری و کیت های الکتریکی و موبایل های اسقاطی است.متاسفانه این مقوله کمتر مورد توجه قرار دارد.

قانون ممنوعیت استفاده از موبایل در مدارس هند

یک مقام پلیس هند اعلام کرد که نیروهای پلیس برای نظارت بر استفاده دانش آموزان از تلفن همراه و جلوگیری از کاربرد غیراخلاقی موبایل در مدارس این کشور آماده بکار شده اند.
به گزارش گروه ترجمه "موبنا" به نقل از پایگاه اینترنتی "سایفی" ، "کاران سینها" افزود : با تصویب قانون ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در مدارس توسط دولت،12 تیم پلیس برای اجرای این طرح تجهیز و آماده شده اند.
وی گفت : پلیس در مورد دستگیری دانش آموزانی که از دوربین های تلفن همراه استفاده غیر مجاز می کنند ،هشدار داده است.
سینها ادامه داد: دولت، قانون ممنوعیت استفاده از تلفن همراه را بدون محدودیت سنی برای دانش آموزان به تصویب رسانده است .
با وجود تصویب این قانون برخی از دانش آموزان فیلم های مستهجن را توسط رایانه دانلود کرده و از طریق تلفن همراه در مدارس پخش می کنند.
به منظور جلوگیری از اشاعه این فیلم ها و اعمال غیر اخلاقی دیگر در محیط های آموزشی، پلیس هند یک اقدام ضربتی را برای کنترل دانش آموزان آغاز کرده است.
تا کنون یکهزار و 673 مورد فیلم های غیر اخلاقی از دانش آمزان ضبط شده است.

انگلستان :
مدیر یک دبیرستان در انگلستان یکی از مشکلات اصلی استفاده از موبایل در مدارس را تقلب و ارسال عکس برگه های امتحانی برای بیرون از جلسه و دریافت پاسخ توسط عکس جوابیه اعلام کرد !

ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در مدارس ایران
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش گفت: "دانش‌آموزان نباید در مدرسه از تلفن همراه استفاده کنند و در صورت همراه داشتن باید به مدیر مدرسه تحویل دهند."

بهرام محمدیان در گفت‌وگو با فارس افزود: در آئین‌نامه اجرایی مدارس نیز آمده است، استفاده از هر وسیله‌ای که باعث اختلال در امر آموزش شود در مدارس ممنوع است. وی اضافه کرد: استفاده از اسباب بازی‌های خاص، قلم و کاغذ و وسایل فانتزی از جمله وسایلی است که همراه داشتن آن توسط دانش‌آموزان در مدارس ممنوع است.

محمدیان اظهار داشت: استفاده از MP3 و MP4 در مدارس در صورتی که برای استفاده آموزشی باشد، مانعی ندارد که این موضوع به تشخیص معلم و مدیر مدرسه بستگی دارد.

وی ادامه داد، آئین‌نامه جدید اجرایی مدارس هم اکنون در کمیسیون اساسنامه و مقررات شورای عالی آموزش و پرورش در دست بررسی است
******************